Աջ կողմում ձորն էր, ձախ ճամփեզրը կտրված էր լեռան գոգից, ու միայն ոլորանն անցնելիս բացվում էր մայրուղին, բայց հարյուր մետր էլ չանցած` տեսադաշտը նորից սեղմվում, դառնում էր ասֆալտի շերտ ու ձորաբերան:
Մարդը պառկած էր բարձրադիր ճամփեզրին, դեմքով` երկնքին, ձեռքերը` լայն տարածած: Պառկած դիրքն անհոգ, ամռան օրվան տրված մարդու հանգիստ էր հուշում, բայց սուրացող մեքենաներից նայողներին նրա բոբիկ ներբաններն անբնական զգացում էին առաջացնում: Մարդը տեսանելի էր այն հարյուր մետրի տարածքում, ու միայն վերևից իջնող մեքենաներին: Բայց մի քանի րոպեների ընթացքում տեսնողը հասցնում էր նկատել պառկածի լայն տարածած ձեռքերը, ուղիղ ձգված ոտքերն ու անբնական ճերմակ ներբանները, որոնց ճերմակության մեջ ամոթալի ինչ-որ բան կար: Վառ երևակայություն ունեցողին բարձրադիր ճամփեզրին պառկածը արևախանձ հողին տարածված խաչափայտ կարող էր հիշեցնել…

“””
«Խալաթս… զգում էի, չէ՞, որ բան եմ մոռացել… Բայց որտե՞ղ մնաց, որ աչքիս չընկավ… «: Կինը մեքենայի ապակին իջեցրեց, ծխախոտը դուրս շպրտեց:
- Մոխրամանը ո՞ւմ համար է,- աչքը չկտրելով ճանապարհից` տղամարդը թեքվեց, սեղմեց կոճակը. ապակին անաղմուկ բարձրացավ վերև:- Գիտես, ջղայնանում եմ, որ մեքենայից ինչ ասես դուրս են շպրտում ու…
- Իսկ եթե ինձ դուր է գալի՞ս,- կարծես ժպտաց կինը:
- Առավել ևս,- ասաց, սպասեց պատասխանին: Կինը իջեցրեց պատուհանը, դեմքը պահեց քամուն:
«Ինչ է ուզում դրանով հասկացնել… վիրավորվե՞ց: Չէ հա, գիշերվա քենն է քշում»- տղամարդու ձեռքն ինքնաբերաբար գնաց սիգարետի տուփին, մատները սովոր` ծխախոտ վերցրին ու մոտեցրին շուրթերին: Ու մինչ ձեռքը երկրորդ անգամ կգնար վառիչը վերցնելու, հիշեց, որ ծխելը թողել է: Սրտնեղությունն ավելացավ, ոտքը սեղմեց գազին` մեքենան ավելացրեց արագությունը:
«Հետաքրքիր է, որ խալաթը մոռացա: Միակ բանը, որ հատուկ գնել էի այս օրերի համար»,- տղամարդու շուրթերից պոկեց սիգարետը, դուրս շպրտեց:- Համբերիր, գոնե քառասունքը լրանա:
- Լրացել է, հինգ օր էլ` վրադիր:
- Չեղավ, եթե օրերն ես հաշվում, էլի կսկսես:
- Այս անգամ վերջնական է, չե՞ս հավատում:
- Հավատում եմ,- բարձրացրեց ապակին, սալոնում լռությունը թանձրացավ: - Հավատում եմ,- կրկնեց ավելի կամաց, թեքվեց, գլուխը դրեց տղամարդու ծնկին, ու ամեն անգամվա պես դիմահար ապակուց ներս լցվեց հուլիսյան արևախանձ երկինքը:
Տղամարդու աջ ձեռքը սովոր` իջավ կնոջ դեմքին: Կինը համբուրեց նրա տաք ափն ու փակեց աչքերը: Ու հանկարծ շատ կարևոր դարձավ հիշելը, թե քոթեջի որ անկյունում մնաց խալաթը: «Լոգարանում… չէ, հատակից առաստաղ սպիտակ էր, կապույտը աչքի կընկներ: Բազմոցին, թե՞ ննջասենյակում…»- մտովի վերհիշում էր սենյակները, իրերը, այն ամենը, որ չորս օրում դարձավ իրենցը, երկուսինը: Երեք տարիների մտերմությունը առաջին անգամ ընդհանուր սենյակ ու մահճակալ ունեցավ…
- Ե՞րբ անցավ երեք տարին,- ասաց ու զարմացավ, որ բարձրաձայն է մտածել:
- Էլ մի ասա,- տղամարդու ձայնը զարմանք չուներ:
«Երեք տարի գաղտնի ու կիսագաղտնի հանդիպումներ: Ու միայն օրը ցերեկով, լավագույն դեպքում` մինչև երեկո` ժամը յոթը, որովհետև յոթից հետո տուն գնալս բացատրություն պիտի պահանջեր: Երեք տարվա մեջ ոչ մի անգամ բացատրություն տալու կարիք չզգացվեց, ոչ մի անգամ չուշացա… դա լա՞վ է, թե՞ վատ: Ի՞նչ է մտածում… չեմ խոսելու: Թող մտածի, որ քնել եմ»:
«Քնե՞ց… Ի՞նչ իմանամ, սուտմեռուկի վարպետ է»,- տղամարդու ձեռքն իջավ, անշարժացավ նրա կրծքին: Ծխելու ցանկությունն անհաղթահարելի դարձավ: Ծնկի վրա մեքենայի ընթացքին համաչափ թեթևակի օրորվող կնոջ դեմքը նույն սիրելին ու հարազատն էր, բայց ներսում տագնապ կար… «Երեք տարվա մեջ առաջին անգամ միասին, գիշեր ու ցերեկ… ու այս ապուշ վիճակը…»:
- Ի՞նչ ես մտածում,- իր համար էլ սեփական ձայնը անսպասելի բարձր հնչեց:
- Խալաթս եմ մոռացել:
- Կապո՞ւյտը…
- Հա, ուզում եմ հիշել` որտեղ մնաց:
- Պատշգամբում,- ձայնը խլացավ:- Երեկ գիշեր…
«Պատշգամբում… հա, էլի... այնտեղ մնաց, հատակին… ոնց էլ հիշում է: Վատ չէ, ուրեմն մնացածն էլ կհիշի»,- կտրուկ նստեց տեղում:
- Ինչո՞ւ ելար, մի քիչ էլ քնեիր, քաղաք կհասնեինք,- ասաց համարյա անտարբեր:
- Քունս փախավ:
«Գիշերն էլ չքնեց: Ոնց որ երեխա լինեինք` իրար կողք պառկած` քնած էինք ձևանում»:
Կինը բացեց պայուսակը: Որքան խնամքով էր թարմացնում դեմքի շպարը, այնքան մեծանում էր տղամարդու սրտնեղությունը:
- Հարսանիքում ամենաահավորը զուռնայի ձայնն է: Այնպես է ծղրտում, ասես կանխագուշակում է նորապսակներին սպասվող ամուսնական սյուրպրիզները,-ասաց կինը. մյուս ափից հասնող երաժշտությունը չէր խլացնում անգամ գետի աղմուկը:
- Չէ, ինչի՞ որ,- ծույլ հակաճառեց ճոճաթոռին մեկնված տղամարդը:- Քավորի, թամադայի ու մնացածի կողքին հեչ էլ վատ չի նայվում:
- Քո հարսանիքին է՞լ զուռնա կար:- հարցրեց ու նույն պահին էլ մտածեց, որ իրենց մտերմության ընթացքում առաջին անգամ փորձեց ինչ-որ բան իմանալ նրա նախկին կյանքի մասին:
- Բա ո՞նց, քավորի, թամադայի…
- Կարմիր խնձորի հետ միասի՞ն,- չէր ուզում, հարցն ինքն իրեն դուրս թռավ բերանից:
- Կասկածո՞ւմ ես,- ինքնագոհ շեշտն ակամա ստացվեց:
- Իսկ հարսը գեղեցի՞կ էր,- արդեն անկատակ հարցրեց կինը:
- Շատ,- դիմադարձեց տղամարդը:
Ռեստորանում քեֆ անողների ձայներն ավելի պարզորոշ լսվեցին:
- Գեղեցի՞կ...- տղամարդն ինքն իրեն հարց տվեց: - Չգիտեմ… Վախեցած տեսք ուներ… Հիշողությանս մեջ այդպիսին է մնացել` սպիտակ զգեստով վախեցած աղջնակ,- ասաց ու լռվեց: Իրեն նայող աչքերի մեջ… ի՞նչ էր:
- Մի քիչ կամաց,- կինը նյարդային շարժումով մատիտը ետ տարավ դեմքից:
- Ինչի՞…
- Աչքերս եմ ներկում:
- Թե քո աչքերի ինչին է պետք ներկը… - արագությունն իջեցրեց:- Վերադառնա՞նք:
- Ո՞ւր:
- Խալաթդ…
- Ոչ,- կոպիտ ստացվեց:- Այդ խալաթը հենց սկզբից ինձ դուր չեկավ: Ի՞նչ է… այնտեղ…- կինն ուրախ էր, որ ասելիքը կարող է չշարունակել:
- Որտե՞ղ… - ու ինքն էլ տեսավ ճամփեզրին պառկած տղամարդուն:- Մարդ է:
- Պարզ է, որ գազան չէ:- Պառկածի բոբիկ ներբանները կարծես ծաղրում էին իրենց նկատողներին:- Մի տեսակ… էն չէ, ինչո՞ւ է պառկել արևի տակ:
- Պառկել է, որովհետև…- տղամարդը կտրուկ արգելակեց, դուռը բացեց:- Հիմա կիմանանք:
- Ի՞նչ ես անում,- ճանկեց թևքը:- Ի՞նչ ես անում,- հարցրեց արդեն հանգիստ:
- Ուզում եմ տեսնել…
- Ի՞նչ ես ուզում տեսնել…
- Գուցե օգնել է պետք…
- Փրկչիս տեսեք, գլխապատառ ոնց է իրեն դուրս գցում…
- Քեզ ի՞նչ եղավ,- ապշած նայում էր կնոջ ջղաձգվող դեմքին:
- Ուրեմն, դու կարող ես առաջին պատահածին օգնությա՞ն հասնել: Իսկ փորձե՞լ ես ինձ օգնել, կամ գոնե մեկ անգամ հարցնեիր, թե ինչպես եմ դիմանում այս ստին, վախին, որ մեկնումեկը չիմանա, չտեսնի… Ինչ է, փորձում ես հավատացնել, որ կարող ես կարեկցել անծանոթին, երբ թքած ունես իմ վրա՞… Ո՞ւր, ասացի վեր ընկի տեղդ…
- Քեզ ի՞նչ եղավ, ինչի՞ լրբացար:
- Վիրավորում ես,- ներքուստ զսպանակվեց ու կարողացավ շատ հանգիստ ասել.- Ինձ տուն տար:
- Այսինքն…
- Ինձ տուն տար:
- Էնպես ես ասում, կարծես գնալու ուրիշ տեղ էլ ունես:
- Դա չի նշանակում, որ կարող ես հեգնել:
Տղամարդը միացրեց շարժիչը, աչքի տակով նայեց` դեմքը թաքցրած ձեռքերի մեջ, կինը կարծես քարացել էր: «Էդպես էլ կնստի, կմնա: Մի բառ չի ասի, չի նայի… Կարծում էի` համառն է, հիմա եմ հասկանում` ինքնապաշտպանություն է… Անզոր ինքնապաշտպանություն է: Քարացել-մնացել է, կմեռնի` լաց չի լինի: Երեկ գիշեր ոնց էր ուզում լալ, իրեն պատեպատ տալ, իսկ ինչ արե՞ց… Կանգնեց պատշգամբի կենտրոնում, խալաթը գցեց վրայից: Մարմինը լույս էր արձակում, լիալուսնից էր, թե ուրիշ բան էր… Սպասում էի` կմոտենա, ոնց էի սպասում, որ մոտենա, իսկ նա…»:
- Ոնց ասի՞ր. «Առաջին ու վերջին անգամ ես տեսնում ինձ ու լուսնին միասի՞ն»: Վատ չէր, ո՞ր գրքում ես կարդացել- ձայնի անզորությունից ասածն ավելի վիրավորական հնչեց:
- Ինձ տուն տար,- իր մենակության միջից ասաց կինը:
...
Տունը տապլտկվում էր տոթի մեջ: Խոր շունչ քաշեց` տնեցիները չկային: Ճամպրուկը թողեց նախասրահում, միացրեց օդափոխիչը, մտավ լոգարան: Ջուրը բացեց, մի քանի րոպեից հայելին քրտնեց: Ափով մաքրեց` հայելու խորքից նայող դեմքն օտար էր, անհաղորդ: Հագուստը խնամքով կախեց, զգույշ ընկղմվեց ջրի մեջ` տանել չէր կարող, երբ մազերը թրջվում էին: Փակեց աչքերը` միակ ցանկությունը չմտածելն էր: Ու լաց չլինելը: Լռության մեջ միայն ջուրն էր ճողփում: Տհաճ խոնավություն զգաց` մազերը թրջվել էին: Նյարդային շարժումով դարակից վերցրեց ֆենը, միացրեց: Հաճելի էր` մարմինը տաք ջրի մեջ, գլուխը` պաղ քամու տակ: Փակեց աչքերը, ուզեց հիշել անցած երեք օրերի մեջ միայն իրեն պատկանած տղամարդուն: Չստացվեց: Կոպերն ամուր կկոցեց ու բացեց` աչքերի առաջ հայտնվեցին ոտքեր… բոբիկ ներբաններ: Լարվեց, փորձեց կենտրոնանալ, չզգաց` ինչպես սահեց ջրի մեջ` հոսանքին միացրած ֆենը ձեռքին…

***
- Ոչինչ, հաջորդ անգամ բախտդ կբերի,- ու մեկնեց ձեռքը:
Հետն էլ ժպտաց` դեղնած ատամների ժանգագույնով: Վստահ է, որ կսեղմեմ գարշահոտ թաթը, հետն էլ կժպտամ, անպայման կժպտամ, թեև շատ լավ գիտե, որ հիմա միակ ցանկությունս նրան խեղդելն է, բայց ոչ ձեռքերով: Ձեռքերս ափսոս են, մեղք են: Ատամներս` առողջ, ճերմակ, սուր ատամներս խրեմ կոկորդն ու… Աչքերիս առաջ կարմրում է, զգում եմ նրա արյան կեղտահամը… Սեղմում եմ ձեռքը, ժպտում եմ:
- Իմ բախտը միշտ է բերում, անգամ` էսօր,- գոհ եմ` ձայնս չի մատնում:- Դեռ կհասցնեմ բանկ զանգել:- Նայում եմ ժամացույցիս, հատուկ եմ նայում, թող այդ քոսոտը տեսնի` ժամացույցս էժաններից չէ, վերնաշապիկիս կոճակներն էլ թանկարժեք քարից են, ձեռքի աշխատանք: Հասցնում եմ բռնել հայացքը` տեսավ: Սիրտս թեթևանում է, թեև արածս տղայություն է, նա ինձնից լավ գիտե, որ գործերս վատ չեն: Գործերս շատ վատ են: Ես սնանկացման եզրին եմ:
- Հա, դեռ կհասցնես զանգել,- ի՞նձ է թվում, թե՞ ասածը երկիմաստ է…
Բայց չարժե սևեռվել, հիմա կարևորը դեմքս պահելն է այդ բառի ուղղակի և անուղղակի իմաստներով:
- Մինչև հաջորդ հանդիպում,- ձեռքս դուրս եմ քաշում քրտնած թաթի միջից ու ցուցադրաբար սրբում թաշկինակով: Դեմքը ջղաձգվում է, երևում է` ինքն էլ է զզվում իրենից: Շրջվում եմ դեպի դուռը:
- Սպասիր:
Նայում եմ ուսիս վրայից` տես, է’, դիմանում է հայացքիս:
- Հիշո՞ւմ ես, երկրորդ կուրսում…- չի շարունակում, սպասում է, որ ես հիշեմ:
Սրա՜ն տես: Հինգ տարի նույն կուրսում սովորեցինք, հինգ անգամ հետը խոսած չունեմ, մնում է` ասածները հիշեմ:
- Այվազյանի դասախոսությանը…- էլի է սպասում:
Սպասիր, դեռ շատ կսպասես, որովհետև դու ինձ համար գոյություն չես եղել. ճիճվին ո՞վ է նկատում:
- Դու ասիր…- ժպտո՞ւմ է, թե՞ ինձ է թվում:
Հետաքրքիր է, ի՞նչ եմ ասել…
- Մարդիկ բաժանվում են երկու խմբի` մարդ և գորշություն:- Լռությունը երկարում է, ստիպված շարունակում է:- Ու նայեցիր ինձ:
- Ո՞ր բառի վրա:
- Գորշության:
Օհո, մազոխիստ է՞լ է…
- Չլինի՞ դրա համար ես գործարքը տապալել…- Հիմա լռելու հերթն իրենն է:- Հա, վիճակս լուրջ է, բայց դու էլ գումար ես կորցնում:- Էլ չի ժպտում:- Ես կորչողը չեմ, բայց դու կզղջաս,-ասում եմ ու հասկանում` ինչքան ծիծաղելի եմ, ու ոչ միայն նրա աչքում: Ինձնից լավ գիտե գործերիս մասին… իսկ ավելի ճիշտ` ես ընկել եմ նրա լարած թակարդը:
Ինքնատիրապետումս կորցրած` դուրս եմ թռչում: Մեքենաս չկա: Աչքերիս առաջ կարմրում է` ռունգերիս մեջ արթնանում է արյան հոտը… Կարողանում եմ զսպել ձեռքերիս դողն ու բացում եմ աչքերս. մեքենան դիմացի մայթին է, որտեղ թողել էի: Նստելուց առաջ շրջվեցի` երկրորդ հարկի պատուհանից նայում էր, բայց դեմքը չտեսա: Ղեկը վերադարձրեց հավասարակշռությունս` թանկարժեք կաշվի տակից ինձ հասավ թանկարժեք մեքենայիս շնչառությունը: Ղեկը` մատներիս ամենաթեթև հպումին զգայուն` շարժիչին է փոխանցում արագ սլանալու ցանկությունս: Իմ բոլոր մեքենաներին շունչ եմ տվել, նրանց վերաբերվել եմ ինչպես ազնվացեղ արաբական նժույգի… Դուրս եմ գալիս քաղաքից:
«Լավ հիշողություն ունես, պոռնիկի ծնունդ, տես, ոնց է միտքը պահել: Մորթես` չեմ հիշում, բայց ասած կլինեմ: Էն օրերին սուրս աջ ու ձախ էր կտրում` հորս ահից ո՞վ դեմս կխոսեր: Քո վիժվածք մերը… մուռ ես հանում, հա՞… Տո, գորշություն ես, գորշ էլ կմնաս, այ, էս պահին միլիոններ ունես, հագածդ էդ չէ՞, նույն ճմռթված բիճը չե՞ս: Բայց ոնց է վառվել, որ մինչև հիմա հիշում է… Ու կհիշի, սատկելուց էլ կհիշի, որովհետև ես` ես եմ, ինքը` անտեր պոռնիկի լակոտ: Որովհետև ծնողներս մարդ են եղել, իսկ ինքը հոր անունը չգիտե ու ինչքան միլիոններն ավելացնի, էնքան շատ են հիշելու մոր իսկական անունը… Իրա մերն էլ` էնտեղ… բանկ հասնել է պետք: Ոչինչ, էսպե՞ս բաներ են գլխովս անցել, դիմանալ է պետք, մի երկու ամիս` ու ամեն ինչ տեղը կընկնի: Կորցրածս ետ կբերեմ, մի բան էլ` ավելի… Ուրիշ ձև չկա, ուրիշ ձև չի լինի, որովհետև ես լավ պիտի ապրեմ, ինձ նմաններն են էս կյանքի տերը, չունենալը իմ ցեղի համար չէ: Էս քանիսի՞ վրա եմ` 220… Լավ, հանգիստ… 150-ը լավ է, քո մեքենայի համար խաղ ու պար է: Խոր շունչ քաշիր, լուրջ բան չկա, ամեն ինչ լավ կլինի, միայն թե ժամանակին տեղ հասնեմ… Էն ո՞վ է: Լավ էլ պառկել է, այ, քո տիրոջ… ոտքերը տնկել պառկել է ու թքած ունի… այ, քո… բոբիկ ոտքերը ոնց է տնկել: Քնած է, բայց ոնց որ մեռած լինի: Երկու դեպքում էլ բախտը բերել է: Թե մեռած է` էս կյանքի կռվից պրծել է, թե քնած է, օղորմի հոր մեռելներին, որ կարող է էսքան անհոգ փռվել ու քնել… Բա չէ` ես, միլիոններդ ետ բեր, տղայիդ արտասահման ուղարկի սովորելու, աղջկադ փեսացու ապահովի, անաղուհաց կնոջդ պլաստիկ վիրահատությունները վճարի… Ինձ էլ է փող պետք, շատ փող է պետք, մեկ անգամ ենք ծնվում… Բայց ոնց կապտեց, ժամացույցս որ տեսավ: Իրենը հաստատ կոմսոմոլ ժամանակվանն է, մեկն էլ չկա` գրազ բռնեմ հետը, որ ասածս ճիշտ է… Էս էլ` բանկը… Վարկը վերցնեմ, զանգեմ Մոսկվա` ապրանքը ուղարկեն… Չէ, ամեն ինչ լավ է. էդ պոռնիկի ծնունդը դեռ ոտքերիս տակ սողալու է: Ես իրեն ասելու բան ունեմ, ու էս անգամ ինքն է գալու դուռս` ասածս լսելու համար»:
- Չէ, անհնար է…- բանկային անասունը փորձում է հանգիստ խոսել, բայց աչքերը ոնց են պտտվում բներում:- Վարկի մասին խոսք լինել չի կարող:
- Լսիր… լսեք…
- Իզուր ժամանակ չկորցնենք,- տես, ձայնն ամրացավ, էլ չի դողում:
- Նա՞ է…- ստիպում եմ, որ նայի աչքերիս մեջ:
- Հա,- աչքերի մեջ ոնց որ խղճահարություն եմ տեսնում: Ես քո…- Դու ոչինչ անել չես կարող:- Երևի պարզել է ձեռքը, անգամ ժպտում է, բայց աչքերիս առաջ միայն կարմիրն է, ռունգերիս մեջ` արյան աղահամը:
Օֆիսում մարդ չկա: Լավ է: Դուռը փակում եմ: Բանալիով: Միշտ մտածել եմ` վերջին պահին ի՞նչ եմ հիշելու: Կամ` ո՞ւմ: Ատրճանակի փողն անթարթ նայում է դեմքիս: Մատներս շոշափում են պաղ ու ծանր մետաղը, ես փակ աչքերով սպասում եմ: Կսպասեմ, մինչև վերջին միտքս կամ հիշողությունս երևա կոպերիս տակ:
Կարմիր է, արյան հոտով կարմիր, հետո կարմիրն աստիճանաբար բացվում է, դեղնում, դառնում է հուլիսյան արևախանձ օր, հետո ինչ-որ գծեր, կետեր են հայտնվում, անկանոն բախվում են իրար, ասես փորձում են ինչ-որ բան դառնալ: Ձեռքս ծանրացել է, ատրճանակի փողը տաքացել է: Ես սպասում եմ: Ահա… երևաց… ինչ-որ մեկը: Ով է, ես նրան չեմ ճանաչում… ի՞նչ է անում… Պառկած է, որտե՞ղ… ճամփեզրի՞ն… ու ոտքերը… բոբիկ: Ուրեմն, սա՞ էր վերջը…

***
- Հազար եմ ասել` մեքենայի մեջ չկարդաս, աչքերդ կփչացնես,- մայրն ասաց կամաց, առանց հույզի, ասաց` ասես հպանցիկ շոյեց գլուխը, բայց վերջին պահին թեթև, բայց նկատելի քաշեց աղջկա մազափունջը:- Ինձ թվաց, թե լսեցիր ասածս:
- Լսեց,- հայելու մեջ ետևում նստած տասնհինգամյա աղջկան հայելու միջից ժպտաց հայրն ու նրա փոխարեն էլ պատասխանեց:- Լսեց, բայց որ չկարդա` ի՞նչ անի:
- Շուրջը նայի: Վայրենացել ենք քաղաքում, քթից այն կողմ չենք տեսնում, ծառ, ծաղիկ, բնության գեղեցկություն` ոչինչ չենք տեսնում, բայց ոնց ենք նկատում ուրիշի կառուցած առանձնատունն ու հոթելը:
- Հյուրանոցը,- լավ իմանալով, որ մայրը կնեղվի, ուղղեց աղջիկը, ամսագիրը դրեց ծնկներին ու ցուցադրական քիթը հպեց ապակուն:- Սրա ի՞նչը նայես` խանձված բլուրներ…
- Ոչինչ, խանձված բլուրներին նայիր, գոնե աչքերդ չես փչացնի:- Դարձավ ամուսնուն:- Կամաց, առանց այդ էլ ճնշումս ընկել է… Ասենք, զարմանալու ի՞նչ կա, շաբաթը մեկ էս ճամփեքի վրա ենք:
- Ի՞նչ ես ուզում ասել,- հայացքը ճանապարհին` ձայնը չորացրեց, աչքի տակով նայեց` կինը խռովկան երեխայի տեսքն էր առել: Աննկատ ժպտաց` տասնյոթ տարի է` միասին են, շատ բան է փոխվել իրենց հարաբերությունների մեջ, իրենք են փոխվել, իսկ այս խռովկան դեմքը չի փոխվում: Ջերմացավ, թեթևակի սեղմեց կնոջ նուրբ մատները, նորից երկու ձեռքով կպավ ղեկին:- Հասկանում եմ, հոգնել ես…
- Դե, չէ,- փորձեց անհոգ ասել` չստացվեց,- ոնց որ հանցագործ լինեմ, հետն էլ մտածում եմ` ո՞րն է իմ մեղքը: Ինքն էլ կարող էր, չէ՞…- կիսատ թողեց ասելիքը, ավելի շատ զգալով, քան տեսնելով ամուսնու սաստող հայացքը:
- Մամ, բժիշկն ի՞նչ է ասում,- ծանրացող լռությունը խախտեց աղջիկը:- Պապիկն էսօր էլ ասաց, որ իրեն քիչ է մնացել:- Նայեց հայելուն` հոր դեմքը մռայլվել էր:- Պապիկը մի գլուխ դա է ասում, բժիշկն ամեն անգամ գլուխն է օրորում, իսկ մենք ամեն շաբաթ-կիրակի գյուղ, գյուղից` քաղաք… Գոնե մեկն ինձ կասի՞, թե սա ինչքան է տևելու:
- Արձակուրդի հույս չունեմ, բաժնում աշխատող չկա,- բարձրաձայն մտածեց տղամարդը:- Գուցե մի քանի օրով բյուլետեն վերցնեմ:
- Բյուլետենի համար բժշկին տալու փող ունե՞ս,- կնոջ ձայնը էլի անհույզ էր ու շատ հանգիստ:- Ամսվա վերջ ապառիկի տոկոսներն ենք վճարելու:
- Մամ, բա կոմպս...
- Պիտի սպասես, սառնարանի պարտքը տանք…
- Այս տարի էլ կոմպյու... համակարգիչ չունեցա,- աղջիկը ցուցադրական ամսագիրը մոտեցրեց աչքերին ու աղմուկով սկսեց թերթել էջերը:
- Գուցե դու արձակուրդ վերցնես,- առանց հարցականի հարցրեց տղամարդը:
- Ոչ,- շատ հանգիստ կտրեց կինը:- Ամբիոնում փոփոխություններ են սպասվում, ես կյանքից դեռ սպասելիք ունեմ: Թեկուզ և` աշխատանքային:
- Այդ ո՞ր օրվա կարիերիստը դարձար,- զգաց, որ կատակը տափակ ստացվեց:
- Այսօրվա,- կնոջ ձայնի մեջ մետաղ լսվեց:- Թույլ տուր գոնե հանգստիս հարցը ես որոշեմ:
- Միշտ էլ դու ես որոշել, և ոչ միայն հանգստիդ հարցը:
- Ի՞նչ ես ուզում ասել:
- Արի չշարունակենք:
- Կարծեմ քեզ ասացի, որ չկարդաս,- մայրը շրջվեց:- Չլսեցի՞ր:- Աղջիկը ձայն չհանեց:- Դու նույնիսկ չես բարեհաճում պատասխանել,- նույն հանգիստ, անհույզ ձայնով ասաց, հետո այնքան արագ, որ ոչ մեկը ոչինչ չհասկացավ, ամսագիրը պոկեց աղջկա ձեռքից, ոլորեց ու հարվածներ տեղաց նրա դեմքին:- Գուցե այսպե՞ս լսես, թե՞ լեզուդ կուլ ես տվել, դե, խոսիր…
- Գժվեցի՞ր,- տղամարդու ապտակից կնոջ դեմքն արյունոտվեց` ատամը խրվել էր շուրթի մեջ:
Մեքենան մեխվեց տեղում:
- Մամ, քեզ ի՞նչ եղավ,- այրվող դեմքը շփելով առաջ նետվեց աղջիկը:
- Տեղդ նստիր,- այնպես ասաց` նա քարացավ տեղում:- Անձեռոցիկ տուր,- ամուսնուց վերցրեց, մաքրեց արյունը: Անձեռոցիկը կարմրեց: Խնամքով դրեց դիմահար ապակու առջև: Երկրորդը կարմրեց: Դա էլ դրեց առաջինի կողքին: Հետո` երրորդը: Արյունոտ անձեռոցիկներն այնպիսի հանդիսավորությամբ էր շարում կողք-կողքի, ասես դրանք միայն իրեն հայտնի զոհաբերության վկայությունն էին: Ամուսինն ու աղջիկը հիպնոսված հետևում էին նրան: Արյունը կտրվեց: Չորրորդ անձեռոցիկը դրեց մյուսներին կողքը, շրջվեց ամուսնու կողմը:
- Ինչո՞ւ չես ստիպում հորդ, որ թողնի իր անտեր տունն ու գա քաղաք: Ուրիշ հարսների նման չեմ ասում` տանենք հիվանդանոց կամ ծերանոց, ասում եմ` տուն բերենք, պահենք: Սա կյա՞նք է` ամեն շաբաթ-կիրակի գնա գյուղ` արի քաղաք: Ուրիշ բան ու գործ չունե՞նք: Երեխա է` մի տեղ գնալ է ուզում, ընկերների հետ սրճարանում նստել է ուզում… Իսկ ե՞ս… Դու էլ մեղք ես, ոսկորդ ու կաշիդ է մնացել…- անզոր լռեց: Անձեռոցիկները հավաքեց, ճմռեց, պատուհանից դուրս շպրտեց: - Սա վերջին անգամն է, ուզում ես` գնա, ամիսներով մնա, բայց ինձ չստիպես, լսո՞ւմ ես, էլ եկողը չեմ:
- Բժիշկն ասաց` երկու ամսվա կյանք է մնացել,- տղամարդը զննում էր մանր դողով բռնված ձեռքերը:- Համբերիր, բան չմնաց,- բանալին պտտեց` ձեռքերի դողը փոխանցվեց ղեկին:
- Ըհը, ես սիրտ չունեմ, անհոգի եմ, բայց ինչո՞ւ չես ասում, որ հայրդ էլ պակասը չէ…
- Կարո՞ղ ես լռել,- համարյա խնդրեց տղամարդը:
- Միայն ինքն է ու իր թանկագին կյանքը…
- Ասացի` լռիր,- թախանձեց` սեփական խեղճացած ձայնից զզվելով:
- Մամ, նայիր… ինչ էլ լավ է պառկել… այ քեզ լոկշ կերպար…
- Լռե՞մ… դուրդ չի՞ գալիս, իսկ որ մայրդ նրա ձեռքից գնաց` հոգին ազատեց…
- Պա, կանգնիր, էդ տիպը ոնց որ քնած չէ...
- Քեզ ասացի` լռիր: Կարող ես գյուղ չգալ, կարող ես ընդհանրապես նրան մոռանալ, բայց քիթդ մեր ընտանիքի մեջ չխոթես:
- Մամ, հայրիկին ասա` կանգնի… արդեն անցանք… թող մեքենան ետ տա: Մա՜մ…
- Դե, իհարկե, տասնյոթ տարի կինդ եմ, բայց ձեր ընտանիքին այդպես էլ օտար մնացի…
- Լռե՜ք,- սուր ճչաց աղջիկը
- Քե՞զ ինչ պատահեց,- հայելու միջից նայող հոր աչքերում անծանոթ ստվեր տեսավ:
- Ի՞նչ ես ձենդ գլուխդ գցել: Այնքան հորդ հետ վիճած չկամ, որ…- որքան վատ էր զգում իր պոռթկումից, այնքան անզիջում էր մայրը:- Ու չհամարձակվես խառնվել մեր խոսակցությանը: Ի դեպ, հենց հիմա պիտի ամսագիրդ կարդայիր:
- Ի՞նչ էիր ասում, ո՞վ էր պառկած,- հայելու միջից նայող հոր աչքերը նախկին գույնն էին ստացել:- Դե, ի՞նչ էիր ասում…
- Ոչինչ,- շուրթերն ուռեցրեց աղջիկն ու վախենալու աստիճան նմանվեց մորը: Ու երբ լռությունն այնքան երկարեց, որ հաշտության զգացողություն առաջացրեց, համարյա ատելությամբ շպրտեց:- Տատի կողքին էլ չէինք, երբ շունչը փչեց: Մի օր էլ պապիկին մեռած-չորացած կգտնենք դատարկ տան մեջ: Ու շաբաթ, կիրակիները նորից կդառնան մերը:
Մինչև քաղաք չխոսեցին: Առաջին խանութի մոտ մեքենան կանգնեց: Աղջիկն ամսագիրը տվեց մորը, հայելու մեջ ժպտաց հորը` աչքերը շլելով` միայն իր ու հոր խաղն էր, ու իջավ` սառը հյութ էր ուզում: Խանութի շեմին շրջվեց, ժպտաց, ձեռքը թափահարեց ու ներս մտավ: Ամուսինները լուռ սպասում էին:
Խանութում իրարանցում սկսվեց, կրակոցներ, կողոպտիչների գոռգոռոց, հիստերիկ լաց… Օրեր հետո հրաշքով ողջ մնացած խանութի վաճառողը հանկարծ պիտի հիշեր հյութի շիշն ամուր գրկած աղջկան վերջին խոսքերը. «Ինչո՞ւ չկանգնեցիք… իսկ եթե այդ տիպը մեռած չէ՞ր...»:

***
- Գյուղի շուկայի մոտ կկանգնես,- ասաց Սևահերը:
- Չէի կասկածում, ու դա ես ասելու,- քմծիծաղեց Շիկահերը:
- Ինչ անեմ, չորացած միրգը իմ թուլությունն է…
- Բայց ոչ միակը:
Ծիծաղեցին: Ջահել էին, գեղեցիկ, ինքնավստահ: Շատ ինքնավստահ:
- Լավ է, այսօր շուտ պրծանք,- փարթամ, սև ու երկար մազերը վարժ շարժումով հանգուցեց ծոծրակին, թեթև ժակետը հանեց, ծամոնը գցեց բերանն ու գոհ ճմլկոտաց:- Կհասցնեմ վարսավիրանոց մտնել, եղունգներս խայտառակ վիճակում են,- ու առաջ պարզեց խնամված ձեռքերը:- Կգա՞ս:
- Դժվար,- համարյա աննկատ դադարից հետո Շիկահերը վառեց սիգարետը:- Չէ,- ժպտալով ասաց:
- Զբաղվա՞ծ ես,- Սևահերը կենտրոնացած զննում էր եղունգներն ու հարցը համարյա անտարբեր հնչեց:
- Չէի ասի…- ծուխը ներս քաշեց` ապահովելով դադարը, հետո հարցրեց:- Օֆիս չմտնե՞նք:
- Էդ էր պակաս, լույսը չբացված հասնեմ գրողի ծոցը, մի երկու ժամ շուտ վերադառնամ ու օֆի՞ս գնամ: Հույս չունենան…
- Իսկ ես կգնամ… հիմա լիքը գործ է հավաքվել:
«Հա՜, բա ոնց, ուշքդ գնում է աշխատելու համար: Մի ամիս առաջ ասեիր` գուցե հավատայի, բայց, քաղցրիկս, այդքան ապուշ չեմ, ինչքան դու ես կարծում»,- նայեց` Շիկահերն այնպես է վարում մեքենան, ասես իսկապես հաճույք է ստանում, իսկ ինքն այդպես էլ չի կարողանում վախը հաղթահարել: «Ինչ փափլիկ, անվնաս տեսք ունես, բա ո՜նց ես քեզ պահում օֆիսում` կիրթ, խելացի, չափած-ձևած մամայի բալա… Էդպես չափել-ձևելով էլ մտար շեֆիդ անկողինը, չէ՞, անուշիկս»”:
- Ի՞նչ ես քեզ կոտորում, մի օր էլ քո հաճույքին ապրիր,- վերջին շաբաթների մաղձը թեթևակի շեշտեց «հաճույք» բառով:- Շեֆին կասենք, որ ճանապարհին մեքենայի անիվը ծակվեց, ուշ հասանք քաղաք:
- Շեֆին կասեմ` գլխացավդ բռնեց, տուն գնացիր,- կեսբերան ժպտաց ընկերուհուն ու հանգցրեց սիգարետը:- Վաղվա խորհրդակցության նյութերն էլ կիսատ են:
- Դու գիտես, իսկ իմ գլուխն սկսեց ցավել,- ու ծիծաղեց:
«Երանի քեզ… Մայրս կասեր` խելք չունի, հերիք չէ, բախտը կրկնակի է բերել` հոգս էլ չունի: Բայց չէ, այս անգամ կսխալվեր: Որովհետև սա այնքան խելք ունի, որ հոգս չունենա: Երկու տարի կանոնավոր պառկում է շեֆի հետ և ի՞նչ… վայելում է ուզածին պես: Իսկ ես…- նայեց` Սևահերը աչքերը փակել էր, կմտածեիր` քնած է, եթե ծամոնը չճտտացներ կրակոցի պես… Հետաքրքիր է, ի՞նչ կանի, եթե իմանա, որ տեղը ես եմ գրավել: Ասենք, այդ գրավելը շատ հարաբերական է… Սրա չափ էլ խելք չունեցա, երկու անգամ չպառկած` հղիացա: Ոնց որ անփորձ օրիորդ…»:
- Էյ, շուկան անցանք,- Սևահերը ձեռքը դրեց ղեկին:
- Ներիր, մտքով ընկա,- կտրուկ մեքենան ետ տվեց:- Դե, քեզ տեսնեմ:
- Սրանք էլ` շեֆին,- քիչ հետո Սևահերը մի բուռ չորացած միրգ անձեռոցիկի մեջ փաթաթեց, դրեց պայուսակը:- Վաղը սուրճի հետ կտամ: Խելքը գնում է… ինձ նման,- ուղիղ նայեց ընկերուհու աչքերի մեջ:
- Հա՜,- անորոշ ձգեց Շիկահերը, սև ակնոցով փակվեց, իջեցրեց ապակին: «Վաղը կասեմ… Բայց ինչո՞ւ վաղը, հենց այսօր էլ կասեմ: Ու կստիպեմ, որ ինքը որոշում ընդունի: Բայց` իմ ուզածով…»: Նայեց` Սևահերն ինքնամոռաց ծամում էր: «Հետաքրքիր է, սա չի՞ հղիացել: Թե՞ չի կարողացել: Հաստատ կուզենար երեխայով ուզածն ստանալ… Իմ պրոբլեմը թողած, ինչի՞ մասին եմ մտածում: Ուրեմն, որոշված է, այսօր… Ասաց` ռոմանտիկ երեկո է ինձ սպասում: Դե ինչ, սիրելիս, տեսնեմ, քո ռոմանտիզմից ինչ կմնա, երբ կիմանաս բալիկիդ մասին: Եթե ամեն ինչ ուզածովս գնա, առաջին պայմանը սրան օֆիսից քշելը կլինի, ներվերիս վրա արդեն ազդում է: Բա ուտելը… մատները լպստելը…»: - Ինչ հաճույքով ես ուտում, ինձ էլ տուր:
- Ես ամեն ինչից եմ հաճույք ստանում,- Սևահերն ընտրեց, մեկնեց չիրը:- Անգամ ամուսնացած տղամարդուց:
- Էլի սկսեցիր…
- Իսկ ես երբեք չեմ թաքցրել, սիրելիս,- թվա՞ց, թե՞ վերջին բառը զզվանքով ասաց:
«Չլինի՞ իմացել է… մենք զգույշ ենք, բայց սա էն տիպն է, որ… Չէ, դու հաստատ անգործ ես մնալու, սիրելիս, ըհը, ես էլ պակաս զզվանքով չասացի` սի-րե-…»:
- Կանգնիր,- ճչաց Սևահերը:- Քեզ հետ եմ, չե՞ս լսում:
- Գժվա՞ր,- հարցրեց արգելակելուց հետո:
- Այնտեղ, տեսնո՞ւմ ես… ընկած է…
- Ո՞ւր է,- Շիկահերը խնամքով թաքցնում էր կարճատեսությունը:
- Վերևում… պառկած է:
- Հետո՞ ինչ,- հեռվում ընդամենը տարտամ ուրվագիծ տեսավ:
- Գուցե բան է պատահել:
- Ի՞նչ պիտի պատահած լինի, մարդ է, իր քեֆին պառկել է:- Կուտակված ատելությունը պոռթկաց:- Ամեն տեղ քիթդ խոթում ես. զզվեցրիր, էլի… “Ուրեմն` լրտեսել է, ստոր քած է, սրանից ամեն ինչ կսպասվի”:
- Քեզ ի՞նչ եղավ, մարդ է, էս արևին պառկած է… գուցե վատ է զգում, գուցե…
- Այսքան մեքենա է անցնում, միայն դու ես օգնության վազում,- միացրեց շարժիչը, պոկվեց տեղից:- Մայր Թերեզայիս տեսեք…
- Սպասիր, ո՞ւմ հետ եմ, ստոպ, որ նայեինք, ի՞նչ կլիներ… չես ուզում, մնա, ես կգնայի, կնայեի… - վերջին բառերն ասաց անշեշտ, ասելիքը կիսատ թողած` զննում էր Շիկահերի անծանոթ դարձած դեմքը:
- Ի՞նչ ես ուզում դրանով ապացուցել, այդքան լա՞վն ես… Ի՞նչ ես աչքերդ չռել, հա, պետքս էլ չէ: Ինչ-որ մեկը ոտքերը տնկել-պառկել է, մեռած է թե քնած` թքած ունեմ, իմն ինձ հերիք է: Ո՞վ է ինձ օգնել, որ ես էլ նրանից օրինակ վերցնեմ: Ամեն ինչին ինքս եմ հասել, քեզ պես շեֆերի տակը պառկելով պաշտոն չեմ ստացել: Լռիր, տեսեք, տեսեք, ինչ հրեշտակ է հայտնվել…
- Ձայնդ, քանի բերանս չեմ բացել…
- Այսի՞նքն…- Շիկահերն ամբողջ մարմնով թեքվեց Սևահերի կողմը:- Բերանդ որ բացիր, ի՞նչ ես ասելու: Կարծում ես` չգիտե՞մ, որ ամեն քայլս լրտեսում ես, հասկացել ես, որ քո ժամանակը սպառվեց…
- Ճամփին նայիր… Աստված իմ, ո՜չ…
Շիկահերը հասցրեց տեսնել ուղիղ իր վրա սլացող մեքենան ու միայն սեղմելուց հետո հասցրեց հասկանալ, որ արգելակի փոխարեն գազն էր սեղմել…

***
- Էդ գնով տունը հա` ծախել, հա` չես ծախել: Թող մնա, ամառը քաղաքից փախչելու տեղ կունենաք:- Սառնարանից հանեց հյութի փոքրիկ շիշը, մեկնեց ետևում նստած կնոջը:- Չգիտեմ ինչու, բայց ինձ թվաց, թե ծարավ ես:- Ու ժպտաց ականջե-ականջ:
- Ծարավս ջրով հագեցնելու սովորություն ունեմ,- ասաց կինը, բայց վերցրեց արդեն քրտնած շիշը, պահեց ափերի մեջ ու զգաց, որ ափերն այրվում էին:
- Կինդ այդպես էլ բնավորությունը չփոխեց, նույն համառ այծիկն է,- ասաց կողքինին:
- Համառը` հասկացա, բայց նրա տարիքում ի՞նչ այծիկ, այծն էլ շատ է- իբր կատակի տվեց ամուսինը:
- Քեզ համար` գուցե,- կինն անթարթ նայում էր դիմացի հայելուն, ասես ոչ թե ամուսնուն, այլ հայելու մեջ իրեն նայող վարորդին էր պատասխանում:
Վարորդը, որ ամուսնու մանկության ընկերն էր, բռունցքով թեթև խփեց կողքինին ու նայեց հայելուն:- Ուզում է կրկնեմ, որ իր կինը ամենագեղեցիկն ու ամենաջահելն է: Հասավ իր ուզածին:
Մի քանի կիլոմետր անցան լուռ:
- Ասում ես` տունը պահենք, բայց ինչպե՞ս, ինչո՞վ:- կինը կարծես խոսում է շշի հետ:- Վերանորոգել է պետք, գնալ-գալու համար մեքենա է պետք, ամեն անգամ հո քեզ նեղություն չե՞նք տալու:
- Ձեզ համար ես միշտ պատրաստ եմ,- վարորդի ծիծաղն արձագանքվեց ամուսնու լռության մեջ:
«Զզվանք… Զզվանքից բացի, մեջս բան չի մնացել: Անգամ վրձիններից եմ զզվում, ներկերից… Ես, որ ժամերով կարող էի ներկեր ընտրել, տղերքն էլ ձեռ էին առնում… Ասում էի` ներկի հոտը հուշում ` ինչ պիտի իրենով նկարեմ, հռհռում էին, թե բոլոր հանճարեղ նկարիչներն էլ ցնդածներ են: Հանճարեղ… Եղած-չեղածը` անհաջողակ ներկ քսող: Կնոջս է ասում` համառ, համառը ես եմ, որ շարունակում եմ անիմաստ դարձած նկարելը: Հա, կյանքս չստացվեց, իսկ սա… Շուտ կողմնորոշվեց, ինստիտուտից դուրս եկավ, հիմա սեփական բիզնես ունի, իսկ ես պիտի իրեն բերան ծռեմ…»:
- Բիզնեսդ ո՞նց է,- հարցրեց, գիտենալով, որ նրա ասած ամեն մի բառը պիտի խոցի, չանգռի ինքնասիրությունը, փոքրացնի, մանրացնի իր գոյությունը սեփական, ու նաև կնոջ աչքում: Հերթական անգամ:
- Փառք Տիրոջը, չեմ բողոքում: Ախպեր, զարմանում եմ, հա՜ բողոքում են` գործ չկա, փող չկա: Այ ախպեր, գործն էլ, փողն էլ թափած է, պարապ խոսելու փոխարեն քեզ նեղություն տուր, մի քիչ աշխատի:
«Բա ո՞նց, քեզպեսների համար փողը թափած է, ու քո հաստաքամակ կինը հազարներդ է ծախսում` իմ կազմվածքի կեսն ունենալու համար: «Քո մարմինն ունենայի…» - ասում ու սև խավիարը գդալով ներս է տալիս: Բա որ չի՞ հարցնում` ինչ դիետա եմ պահում: Ասեմ` օր է լինում, որ տանը միայն հաց ու կարտոֆիլ է լինում` հաճույքից կոռնա: Իսկ եթե ուզենամ, իր սիրելի ամուսնուն ոտքերիս տակ կսողացնեմ, տեսնում եմ, չէ՞, ինչ սոված աչքերով է նայում: Բայց այդ մեկը չի լինի... որ մի օր նրա հաստաքամակն իմանա ու ինձ նայի որպես իր թերմացքն ուտողի՞: Ոչ, սիրելի բիզնեսմեն, ես քո հախից գալու ուրիշ ձև եմ գտել: Մինչև վերջ էլ էդ սոված աչքերովդ կնայես ու չես կշտանա: Ու պատճառը կողքիդ նստած փալասի պատիվը պահելը չէ: Դու պիտի իմանաս, որ փողերդ անզոր են, եթե կինը զզվում է քեզնից…»:
- Սովորական ջուր ունե՞ս,- կինը բացեց պատուհանը, շիշը նետեց դուրս:- Ես ջուր եմ ուզում:
Մի քանի րոպե անց մեքենան կանգնեց ճամփեզրի սրճարանի մոտ: Վարորդն իջավ, մտավ ներս:
- Այդքան որ խմե՞լ էիր ուզում, թե՞ մեկ անգամ էլ ստուգեցիր հմայքիդ ուժը:
- Լավ գիտես, որ զզվում եմ նրանից,- հանգիստ ասաց կինը:
- Զզվո՜ւմ…- երկրորդեց ամուսինը:- Այդ բառը լավ ծանոթ է ինձ:
Սրճարանից դուրս եկավ` ձեռքին ծիրանով լի պլաստիկե ափսե:
- Բուֆետպանն ասաց` լավ ծիրան է,- աչքը ճամփին, ընթացքի մեջ ասաց:- Ես էլ, թե` լավը լինել չի կարող, որովհետև առաջին բարը չէ: Էդ անասունն ի՞նչ ասի, որ լավ լինի. «Ոչինչ, առաջինը չէ, բայց քեզ համար վերջինը կլինի»:
- Է, հետո՞ ինչ,- կողքինը զննում էր ծիրանը` ոսկեդեղին գույնը նրա թուլությունն էր:
- Ոչինչ, երկու քաղցր խոսք ասի` հասկացավ:
- Բա էլ ի՞նչ…
- Արա, էդ անասունը մի ուրիշ ձևով ասաց “վերջին” բառը:
- Մտքովս չէր անցի, որ սնահավատ ես: Քեզպեսները ամեն ինչից ազատ են,- կինը լպստեց շիրայոտ շուրթերն ու լայն ժպտաց:- Կյանքը ձեզ համար է, որ կա:
«Կյանքը… Ի՞նչ եք հասկանում կյանքից: Օրը օրին, ծերը ծերին մի կերպ հասցնում, կարկատում եք, կարկատվածի հոգեբանությամբ էլ ապրում եք: Ինչ է, չե՞մ հասկանում, ինչի քարշ տվիք, հասցրիք գյուղ: Տիկինն ուզում է քեռուց մնացած կիսաքանդ ավերակը վրաս պարտակել, էն էլ ինչ գնով… Սովից զկռտում են, բայց երեսիդ ուղիղ նայեն, պարզ խոսեն` էդ մեկը չեն կարող: Վեր է ընկել կողքիս` ձախորդ Պիկասսո… Ժամանակին ի՜նչ ձևեր էր բանեցնում, գլխներիս հանճար էր խաղում: Տեսանք… Տեսնում ենք, տարվա մեջ մի նկար սաղացնես` գործդ էդ չի՞: Կինդ էլ պակասը չէ` անմատչելի է խաղում` իշխանուհուս տեսեք: Վրան խաբար չկա. թե օրը իրենից ջահել ու սիրուն քանիսն են ձեռքիս տակով անցնում: Ինչ ասա՞ց` կյանքը ինձ համա՞ր է: Ճիշտ է, որովհետև կյանքից դեռ առնելիք ունեմ, անավարտ գործեր կան, էն բճին էլ պիտի կզացնեմ, տոկոսով, բանով ծալեմ, տակս դնեմ: Էն ո՞վ է, ոնց որ քնած լինի… Անդարդ հայվան, ոնց էլ փռվել է` ոտուձեռը հյուսիս-հարավ դարձրած… Ի, կարո՞ղ է` և-ևս է եղել: Հոգուն օղորմի, ուրեմն` իրեն հասնում է: Սրան տեսա` հիշեցի… Էն լակոտը համը հանում է, տեղ հասա` տղերքին ասեմ, մի հատ մոտս բերեն: Վերջերս իրեն ճիշտ չի պահում: Արա, սրանց էլ պիտի տուն հասցնեմ… Ասենք, իրանց շատ կլինի, քաղաք մտանք` տաքսի բռնեմ, փողն էլ ես տամ, թե չէ մինչև ամսվա վերջ ծոմուպաս կմնան…»:
- Էս ինչ լավ արիք… Գործի մեջ խրված` նորմալ մարդկային շփումն էլ ենք մոռանում,- ականջե-ականջ ժպտաց հայելուն:- Մի հարմար օր ընտանիքներով հավաքվենք:- Նայեց կողքինին:- Մի ազատ օր գտնեմ, գամ արվեստանոց, գուցե մի բան մտածենք…
Մեքենան կանգնեցրեց բակում, իջավ, մտավ տուն: Երկրորդ հարկից կանացի ծլվլոց էր լսվում` էլի կինը հավաքել էր իր նմաններին: Սրտնեղած` դուռը շրխկացրեց, դուրս եկավ: Գարաժին մոտենալով` պատի տակ ստվեր տեսավ: Հետո ստվերը դուրս եկավ, լույսի տակ երևաց` էն լակոտն էր: «Թու, քո... տղերքին պիտի ասեի… Ինձնից առաջ ե՞ս ուզում անցնել, չի ստացվի…»:
Վերջինը, ինչ տեսավ` ատրճանակի փողն էր: Մեկ էլ հասցրեց մտածել` միայն թե ձեռքերն ու ոտքերը այնպես անճոռնի տարածված չլինեն, ինչպես ճամփեզրին պառկածինն էր…
Պառկածը մեկ անգամ էլ հաճույքով ձգվեց, ռունգերի մեջ քաշեց արևից խանձված հողի բույրն ու նստեց տեղում: Ներքևում սլանում էին մեքենաները, հեռվից լսվում էր ջրհան պոմպի միալար ձայնը… Հագավ գուլպաները, կոշիկների քուղերը խնամքով կապեց ու թեթև ցատկով ոտքի կանգնեց: Տասը րոպե էլ չպառկեց արևի տակ, բայց դեմքն արդեն մռմռում է, գիշերն այրոցք կլինի, բայց ոչինչ, այս մի քանի րոպեների անհոգությունը արժե այդ փոքրիկ տհաճությանը: Մինչև զառիվերով բարձրանալը շրջվեց. ներքևում խելագար արագությամբ սլանում էին մեքենաներ, որոնք ոչ մի կապ չունեին իր հետ…

ԿԻՆ
1-ին Գրագիր
2-րդ Գրագիր

Գրասենյակ հիշեցնող տարածք: Կենտրոն-խորքում գրասեղան, վրան անկանոն դարսված թղթապանակներ, համակարգչի ետևում նստածը սկզբում չպիտի երևա: Աջ կողմում ևս մի գրասեղան է, երկու կողմում` աթոռներ: (Գրասեղանը դրված է կողքանց:) Պատի ժամացույցի սլաքները ցույց են տալիս ժամը 10ը:
Ձախից աղմուկով բացվում է դուռը, ինչ-որ մեկը ներս է հրում Կնոջը այնպիսի ուժով, որ նա հազիվ է պահում հավասարակշռությունը: Դուռը փակվում է: Կինը ուշքի չի եկել, անգամ չի նկատել սենյակում գտնվողին:

ԿԻՆ – (շփելով ցաված ուսը, դռան ուղղությամբ): Անասուն... անասուն-անասուն-անասուն... տականք... (Նետվում է դեպի դուռը, փորձում է բանալ:) Պատասխան կտաս... (Ապարդյուն քաշքշում է դուռը:) Բաց, ասում եմ...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Չի բացի:
ԿԻՆ – (անակնկալի եկած շուրջն է նայում` բաց չթողնելով դռնակը): Ի՞նչ...
ԳՐԱԳԻՐ – Իզուր է:
ԿԻՆ – Ի՞նչը...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ - Ասում եմ` բացողը չէ: Իզուր է: Իսկ դու բռնակը կպոկես:
ԿԻՆ – (հայացքը նրա կողմը` ավելի ուժեղ է քաշում բռնակը): Դեռ կտեսնենք...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Կջարդես:
ԿԻՆ – Կբացեմ: (Բռնակը մնում է ձեռքում:)
1-ին ԳՐԱԳԻՐ - Ասում եմ` կպոկես... (Ասես նոր նկատելով:) Արդե՞ն... վատ է:
ԿԻՆ – (նայելով մեկ նրան, մեկ` բռնակին): Հիմա ավելի վատ կլինի: (Մոտենում է`
ձայնի մեջ սպառնալիք:) Դու կբացես դուռը:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Չեմ կարող:
ԿԻՆ – (այն է` բռնակով հարվածելու է): Իսկ հիմա՞...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Իսկ հիմա չեմ ուզում:
Կինը փորձում է հարվածել: Գրագիրը, մի կողմ նետելով հանդարտությունը, անսպասելի ճարպկությամբ այնպես է ոլորում նրա դաստակը, որ նա ճիչով փլվում է հատակին: Դադար: Կինը ապշած նայում է Գրագրին, իսկ նա, ասես ոչինչ չի եղել, կոստյումն ուղղելով նստում է իր տեղը:
ԿԻՆ – Ո՞ւր են ինձ բերել:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Չե՞ն ասել:
ԿԻՆ - Ասել են, բայց...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ - Եվ ուրեմն` ո՞ւր են ձեզ բերել:
ԿԻՆ - Բաժանմունք:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ - Էլ ինչո՞ւ եք հարցնում:
ԿԻՆ – (նստած տեղում հարմարվում է, շփելով դաստակը): Կարծում ես, այս ամենը
նորմա՞լ է բաժանմունքի համար:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Նայած` ինչ բաժանմունքի համար:
ԿԻՆ – Ոստիկանական:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Նախ` սա քո իմացած բաժանմունքը չէ, երկրորդ...
ԿԻՆ - Բա ի՞նչ է:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – (ասես չլսելով): ... երկրորդ` ինչո՞ւ ձեզ այստեղ... (Կտրուկ փոխելով
տոնը:) Լսեք, ես «դուք»-ով եմ, իսկ...
ԿԻՆ – Քո տեսակի հետ «դուք»-ով խոսելու սովորություն չունեմ:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Հասկացա... Եվ ուրեմն` քեզ ինչո՞ւ այստեղ բերեցին:
ԿԻՆ – Չգիտեմ:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – (առաջին անգամ ձայնի մեջ վերաբերմունք է լսվում. թունոտ): Դու`
և չիմանա՞ս...
Դադար: Սևեռուն նայում են իրար: Իրավիճակի փոփոխություն. Կինը ներքուստ «հավաքվում է», ձայնի հիստերիկ երանգը փոխարինվում է լարումով: Նա բարձրանում է` աշխատելով չկորցնել կանացիությունը (դա նրան հաջողվում է), ուղղում է զգեստն ու սանրվածքը, մոտենում է 1-ին Գրագրին:
ԿԻՆ – (թունոտ քաղցրությամբ): Ուրեմն գիտեք` ով եմ:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – (հայացքը` համակարգչի էկրանին): Ո՞վ ես:
ԿԻՆ – (աթոռի տակից վերցնում է պայուսակը, միջից հանում հայելին, թարմացնում է շրթներկը): Հիմար: (Գրպանից հանում է բջջային հեռախոսը, համար հավաքում` հայացքը չկտրելով Գրագրից, որը շարունակում է նայել համակարգչի էկրանին:) Հիմա ով պետք է` կգա այստեղ, ու կտեսնեմ, թե ուր կչքվի քո... Ալո՞... ես եմ...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – (նույն անսպասելի ճարպկությամբ նրա ձեռքից խլում է հեռախոսը, խփում հատակին, ոտքով տրորում: Հետո, ասես ոչինչ չի կատարվել, վերադառնում է իր տեղը, հանգիստ:) Չասիր` ով ես:
ԿԻՆ – (փորձելով թաքցնել վախը): Դա թանկ հեռախոս է... Կարո՞ղ ես վնասը հատուցել...
1-ին ԳՐԱԳԻՐ – Վնա՞սը... (Հատակից վերցնելով բռնակը:) Իսկ դու սրա վնասը կհատուցե՞ս: Դեռ հարց է` մեզնից ով տակ կտա: (Կինն արհամարհանքով շրջվում, գնում է դեպի դուռը:) Նստել:
Կինը, վերջնականապես վախեցած, քարացել է տեղում` պայուսակն անբնական ձեռքում պահած: Գրագիրը կոպտորեն բերում-նստեցնում է մյուս գրասեղանի աթոռին, դեմքով դեպի դահլիճը, ձեռքից խլում է պայուսակը, շպրտում բեմի խորքը, նստում իր տեղում: Դադար:
Անաղմուկ բացվում է դուռը: Ներս է մտնում 2-րդ Գրագիրը: Շեմին կանգնած` գնահատում է իրավիճակը: Սպասում է այնքան, մինչև Կնոջ նյարդերը տեղի են տալիս, ու նա շրջվում է: 2-րդ Գրագիրն ասես այդ շարժումին էր սպասում` գոհունակ ժպտում է: Զգալով, որ վրիպել է, Կինն ընդունում է նախկին դիրքը` անշարժ նայում է դահլիճ: 2-րդ Գրագիրը 1-ինի սեղանից վերցնում է մի թղթապանակ, նստում Կնոջ դիմացը, կիսադեմով դեպի դահլիճը: Համր խաղ` ում նյարդերը թույլ կգտնվեն:
ԿԻՆ – (նայելով դահլիճ): Ձերբակալվա՞ծ եմ:
Երկուսը լուռ, անշարժ են:
ԿԻՆ – (հասկանալով, որ պատասխան չի ստանալու, սկսում է կորցնել հավասար
ակշռությունը): Ես ուշանում եմ... ոմանց պես անգործ չեմ... հանդիպում ունեմ, գործ
եր... (Լսում է լռությունը, ժպտում` այլ բան չէր սպասում: Լպիրշ:) Այն մեկը անասուն
էր` հասկացա... բայց դո՞ւ...
Լռություն: Երկուսը նրա սադրանքին չեն տրվում: Կինը սեղանին դրված բաժակը խփում է հատակին: Լռություն: Բարձրանում, մոտենում է դռանը, բռունցքներով խփում է դռանը, հետո` նաև ոտքերով: Խփում է լուռ, անողոք այնքան, մինչև ուժասպառ հենվում է դռանը` հընթացս խոսելով:
ԿԻՆ – Տնից դուրս եմ գալիս... Մեքենային չմոտեցած` երկու համազգեստավոր ինչ-որ փաստաթուղթ հեռվից իբր ցույց տալով՝ հրամայում են հետևել իրենց... Ես հապաղեցի: Նրանք ինձ շպրտեցին մայթին մոտեցած մեքենայի մեջ... (Հերթական հարվածից դեմքն աղճատվում է ցավից:) Ճանապարհին լուռ էին: Հայտնվեցինք ինչ-որ շքամուտքում... հետո` այստեղ: (Զննելով ցաված ձեռքը:) Կկապտի... կապտուցը մի շաբաթ կմնա: (Փորձում է շարժել մատները:) Գուցե ջարդվել է... (Շրջվում, հենվում է դռանը:) Գիտեք` ով եմ, ինչով եմ զբաղվում... բանկային հաշվիս էլ տեղյակ եք: Ուրեմն ի՞նչ եմ անում այստեղ: Մինչև չասեք` տեղիցս չեմ շարժվի: (Դանդաղ փլվում է հատակին, փակում աչքերը:)
Կարճ դադար:
Երբ լուսավորվում է, բեմում ոչինչ չի փոխվել, միայն ժամացույցի սլաքները ցույց են տալիս ժամը 12-ը: Կինը բացում է աչքերը, շարժվում` մարմինն ընդարմացել է, կարճ երկմտանքից հետո բարձրանում է, փորձում բացել դուռը: Իզուր: Անվստահ քայլերով գալիսնստում է 2-րդ Գրագրի դիմաց: Հիմա երկուսն էլ կիսադեմով են դահլիճին: Նա սիգարետ է պարզում Կնոջը, վառում այն:
ԿԻՆ – Շնորհակալ եմ... (Ծուխը խորը ներս քաշելով:) Նոր հասկացա ծխելու հաճույքը: (Փորձում է նրա դեմքի արտահայտությունից ինչ-որ բան կռահել:) Կարո՞ղ է` ինչ-որ մեկը խաղ է խաղում գլխիս... որոշել է կատակել, հը՞... Թեև իմ շրջապատում
այդքան հումորազուրկ արարած չկա: Գուցե... թշնամինե՞րս: Իսկ թշնամիներ ես ունեմ... Ինձ նմանը չի կարող նախանձ չարթնացնել այդ անհաջողակների հիվանդ ուղեղներում... Այո, ուղեղներում, բա էլ որտե՞ղ... Իսկ ես ամեն ինչ կապում եմ ուղեղի հետ: Չեմ ընդունում, որ սիրտն է զգում... սիրտը ոչինչ չի կարող զգալ, ուր մնաց` հասկանալ... դա ընդամենը արյուն տեղափոխող մխոց է: Իսկ ամեն ինչ, այդ թվում նաև նախանձը ծնվում է ուղեղում: Ուրեմ ն ո՞վ... հը՞, թշնամինե՞րս... Ո՞չ... (Փորձում է գուշակել պատասխանը:) Դու ապուշ ես... անասուն... Այսինքն` խոսելու ունակությունից զուրկ: (Հիստերիկ` 1-ին Գրագրի կողմը:) Էդ գարշանքին ի՞նչ եղավ, լեզուն կո՞ւլ տվեց... ձայն հանի, քիչ առաջ լա~վ էլ վայրահաչում էիր...
Լռություն: Կինը սեղմում է քունքերը, լարված` բռնվում է դողով: Ու... պայթում է:
ԿԻՆ – (հայացքով ցույց է տալիս 1-ինին): Նա ասաց, որ սա բաժանմունք է, բայց` ոչ ոստիկանական: Այդ դեպքում` ի՞նչ... Թե՞ սա բարքերի կամ քրեական բաժանմունք է... Դե, մի բան ասեք, անասուններ... Ի՞նչ եմ արել, հը՞... Հարկե՞րը չեմ մուծել: Մուծել եմ: Իսկ թե մի բան թաքցրել եմ` չեք գտնի: Այս քաղաքի լավագույն փաստաբանները իմ շներն են: Չէ՞... տնտեսական հանցանք չե՞մ գործել... այդ դեպքում... (Փորձում է մտքերն ի մի բերել, ինչը դժվարությամբ է նրան հաջողվում:) Իսկ գուցե... նրա մա՞հն է ձեզ հետաքրքրում... Հա, նրա... Իզուր: Թեև... դժբախտ պատահարը ոմանց մոտ կասկած է հարուցում... Այո, նա խմած չէր, ճանապարհը չոր էր... ոչ էլ գիշեր էր: Իսկ նա` բախ... գլորվեց կիրճը: Չգիտեմ, չհարցնեք... ես չեմ կարող իմանալ, որովհետև վթարից կես ժամ առաջ նրան ասացի, որ ինձ հանգիստ թողնի: Ես հոգնել էի նրանից, հասկանո՞ւմ եք... Չե՞ք հասկանում: Չեք կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարելի է հոգնել քեզ սիրող մարդո՞ւց... Եթե անգամ բացատրեմ` չեք հասկանա... անիմաստ է: Ասենք, ես էլ չեմ հասկանում, բայց հոգնել էի: Հը՞, դա՞ է, այդ կասկա՞ծը... Հիմարություն: Իմ փաստաբանները ուզածդ դատավորին կապացուցեն, որ ես ընդհանրապես նրան չեմ ճանաչել, իսկ նա... նա հիվանդ էր: Այդ հիվանդության անունը գիտեմ, բայց... չեմ ասի:
1-ին ԳՐԱԳԻՐ - (ծոր տալով): Ի~նչ մի գաղտնիք է...
ԿԻՆ – (շրջվելով նրա կողմը): Հա, նա սիրո հիվանդ էր: Ու դա միակ հիվանդությունն է, որ ուղեղի հետ կապ չունի: Ուրեմ ն և` կապ չունի ինձ հետ: (Փակում է աչքերը, դեմքն աղճատվում է ցավից, բայց երբ բացում է աչքերը, ինքնատիրապետումը վերագտած Կինն է: Սառը, գործնական տոնով:) Դրա համա՞ր եմ այստեղ: (Երկուսը լռում են: Նա վաղուց հանգած սիգարետը նետում է հատակին, ձեռքը պարզում: 2-րդ Գրագիրը նրան սիգարետ է մեկնում-վառում` ասես ռոբոտ լինի: Կինն այս մեկը ծխում է ագահաբար, իրար վրա, մինչև հազը խեղդում է նրան: 2-րդը նրա ձեռքից վերցնում, հանգցնում է սիգարետը: Կինը` անտարբեր դրան` վեր է թռչում տեղից, վերցնում է պայուսակը, տենդագին փնտրտուքից հետո դուրս է բերում ճմրթված ծրար: Դնում է սեղանին, դանդաղ, խնամքով հարթեցնում` հընթացս խոսելով:) Սա է... Սա՞ է: Մանկության ընկերուհուս նամա՞կը... ամուսինը սնանկացել է... երեխաները փողոցում են մնացել... Իսկ ինձ ի՞նչ... ի՞նչ անեմ: Միլիոննե՞ր ունեմ: Երեխաները... Է, չբերեիր, ես այդ գործին մասնակից չեմ եղել, ուրեմ ն և` պատասխանատու չեմ: (Նույն խնամքով կտոր-կտոր է անում ծրարը:) Երեկ պատահաբար իմացա, որ պատուհանից դուրս է նետվել... Հիմար: (Թղթի կտորտանքը օդ է նետում): Սա է՞լ չէր... (Հոգնած, անօգնական ձայնով:) Չգիտեմ... ոչինչ չեմ հասկանում: (Գլուխն առնում է ձեռքերի մեջ, հակվում սեղանին):
Խավար: Բեմում կարճ դադար է:
Երբ լուսավորվում է, բոլորը նույն դիրքում են: Միայն ժամացույցի սլաքները ցույց են տալիս ժամը 6-ը:
ԿԻՆ – (դանդաղ ուղղվում է, մոտենում է դռանը, վախվորած հրում` փակ է: Ծնկի է գալիս բանալու անցքի առաջ, դեպի դուրս գոռում): Ինձ ոչ ոք չի՞ հարցրել... եկող, հարցնող չի՞ եղել... (Ոտքի է ելնում:) Պետքները չէ... քանի ժամ է` այստեղ եմ... փնտրող չկա: Եվ ինչո՞ւ պիտի լինի... (Կտրուկ մոտենում է 1-ին): Իսկապե՞ս ոչ ոք չի հարցրել... զանգող է՞լ չի եղել... (Գալիսնստում է 2-ի դիմաց: Հուսաբեկ:) Ինձ փնտրող չկա: Չկա ու... չի լինի... Դու գիտե՞ս ինչ է ազատությունը: Ասենք, քեզ պես նեպուկը ի՞նչ պիտի իմանա ազատության մասին: Լսիր, դու ընդհանրապես այդ բառը լսած կա՞ս... Ազատություն... ազատություն... երբ քեզ ոչ ոք չի զանգում: Սիգարետ տուր:
2-րդ Գրագիրն անշարժ է:
ԿԻՆ – Ոչ ոք պարտավոր չէ ինձ զանգել: Բայց դու պարտավոր ես սիգարետ տալ, երբ ես եմ ուզում: Լսո՞ւմ ես, նեպուկ, սիգարետ վառիր ու ինձ տուր:
Լռություն:
ԿԻՆ – Հետաքննությունը շարունակվո՞ւմ է... Իսկ ես ասելու բան չունեմ: Ձեզ ասելու բան չունեմ: Միայն ինձ կարող եմ ասել` ինչ ուզենամ... բայց դուք ի՞նչ գործ ունեք իմ ու իմ միջև... Հա, ես դա արել եմ, ես սպանել եմ... Ես եմ սպանել: Որոշեցի ու... Նա իմ ն էր, ինձ էր պատկանում, ես էի նրան կ յանք տալու, ես էլ կ յանքից զրկեցի... Իմ երեխան... (Փորձում է կենտրոնանալ:) Բայց դա այնքան վաղուց էր... Դա՞ էիք ուզում լսել... Ո՞չ... (Աղերսանքով նայում է նրանց անթափանց դեմքերին):
Լռություն: Երկուսն իրենց անշարժ լռությամբ հասկացնելու են` դա չէ: Կինը գալիս է բեմառաջ. այս պահից նրա խոսքն ուղղված է դահլիճին:
ԿԻՆ – Մտքերս խառնվում են... ուղեղս մթնում է... իսկ իմ ուղեղը միշտ սթափ պիտի լինի... այլապես ես ես չեմ լինի... սկսում եմ հիշել... դա վատ է, ես ինձ վարժեցրել եմ չհիշելուն... ես չպիտի հիշեմ... հիշողությունը թուլացնում է... ես ատում եմ թույլերին... գլուխս պայթում է, ուղեղս մթնում է... արդեն ասել եմ այդ մասին, ինչո՞ւ եմ կրկնում... հիշեցի` ինչքան վաղուց է` չեմ արտասվել... ինչո՞ւ հիշեցի, չէ՞ որ երդվել էի... ես չեմ կարող լաց կինել... ես չպիտի լաց լինեմ... (Վերջին բառերից ասես պարզվում է նրա միտքը:) Հա~, այստեղ եք բերել, որ լա՞ց լինեմ... ձեր ներկայությա՞մբ... ե՞ս... (Սկսում է ծիծաղել, ծիծաղը վերածվում է հիստերիկ քրքջոցի:) Դուք իմ լացը չեք տեսնի: Չեք տեսնի... Լսո՞ւմ եք... (Նրա ծիծաղը մարում է խավարի մեջ):
Խավար:
Երբ լուսավորվում է, բեմում միայն Կինն է` նույն դիրքով: Այն երկուսը չկան, պատից անհետացել է նաև ժամացույցը: Հեռախոսազանգ` համառ ու երկար: Կինն սթափվում է, գրպանից հանում հեռախոսը:
ԿԻՆ - Այո... չեմ մոռացել... ոչ, հանդիպումից չեմ ուշանա... հիմա կգամ... արդեն գալիս եմ...
Վերցնում է պայուսակը, մոտենում է դռանը: Բռնակը տեղում է: Պտտում է` դուռն անաղմուկ բացվում է: Կինն անշարժանում է` հայացքը դռնից դուրս: Հետո զգույշ փակում է դուռը: Շրջվում է... նա արտասվում է:

Երբ գրբաց Լուսոն, որ ոչ մի գրբաց էլ չէ, այլ վառ երեւակայության տեր, պողոտայի լավագույն շենքերից մեկի չորս սենյականոց բնակարանում մենակ ապրող, կյանքից դեռ ինչ-ինչ սպասելիքների հավակնող, իր իսկ բնորոշմամբ` «տպավորիչ կին», ուրեմն, երբ այդ գրբաց Լուսոն, լույսը չբացված, բակում դանակ-մկրատ սրողին ասել է, որ գիշերը տեսած երազը ոչ միայն մարգարեական է, այլեւ հարյուր ու հազար տոկոսով կատարվելիք, ու երբ դանակ-մկրատ սրողը նրա ասածը բառ առ բառ փոխանցել է առաջին հարկի Սաթենին, որը ոչ մի դանակ, առավել եւս` մկրատ սրելու կարիք չունի, այլ, ինչպես ինքն է ասում` մարդկային կապ է պահում հասարակության բոլոր շերտերի հետ, ահա այդ պահից Լուսոյի երազը դարձավ բոլորիս սեփականությունը։ Չգիտեմ` ուրիշներն ինչպես, ես այդ երազի մասին լսեցի հեռախոսով, հիմա չեմ հիշում` ումից, բայց դա կարեւոր չէ, կարեւորն այն է, որ երբ հեռախոսով լսում էի երազի բովանդակությունը, հեռուստացույցը ծանր տնքոցի պես ձայն արձակեց, ու էկրանը սեւացավ։ Ու մինչ կփորձեի եղածը հասկանալ, էկրանը կրկին լուսավորվեց, ձայնը տեղն եկավ, ու ես հանգստացած, այն է` հայացքս շրջում էի էկրանից, հեռախոսի մեջ լսվեց Գոհարի (հիշեցի, Գոհարն էր զանգողը) զարմացած թառանչը. «Էս անտե՞րն ինչի գույնը գցեց»։ Դեռ բան չհասկանալով, բայց անորոշ տագնապով նայեցի` հեռուստացույցս սեւ-ճերմակ էր ցույց տալիս։ Խոսակցությունը չընդհատելով` մոտեցա, ուժեղ բամփեցի գլխին, լսափողի մեջ այդ բամփոցի արձագանքն ու Արմինեի (այդ ժամանակ, ինչքան էլ տարօրինակ է, ձայնը Արմինեինն էր) հուսահատ փնթփնթոցը լսեցի. «Երկու ամիս չկա` գնել ենք, չո՞ռ կպավ սրան»։ Մենք նույն եզրակացությանը եկանք, որ պատճառը հաստատ էլցանցից է, ինչ-որ տեղ լույսն անջատել են, հետո այնքան հզոր ուժով են միացրել, որ հեռուստաաշտարակը վնասվել է։ Շատ հնարավոր է, որ մեր տեխնիկական բացատրությունը ոչ մի կապ չուներ իրական պատճառի հետ, բայց ինձ ու Անուշին (այդ ժամանակ հեռախոսի մյուս կողմում նրա ձայնն էր) դա հանգստացրեց, եւ այլևս ուշադրություն չդարձնելով աչքի համար անսովոր դարձած սեւ-ճերմակին` կարողացանք հասնել երազի ավարտին։ Լուսոն, բոլորս էլ գիտենք, ոչ մի օրվա գրբացն էլ չէ, բայց կենտրոնի իր շքեղ բնակարանում մենակ մնալուց հետո, երբ ամուսինը որդուն առավ ու գնաց հեռու հյուսիս` չեղած տեղից փող սարքելու տաղանդն այնտեղ լիովին դրսեւորելու համար, Լուսոն մի քանի օր չորս պատերի մեջ մի լավ գժվեց, ու քանի որ ազգուտակի հետ գալ-գնալ չուներ, ոչ էլ նման «սեւ օրվա» համար հեռատեսորեն սիրեկան կամ դրա թեկնածու մեկին աչքի տակ ուներ, հասկացավ, որ իր փրկությունը մի գիշեր քնել-զարթնելուց հետո «երազումս տեսիլք եկավ» պայծառատեսի հայտով գոնե մեր շենքի բնակիչներին ներկայանալն է։ Ու քանի որ նրա գնած սուրճն ամենաորակովն է, իսկ եփածը` ամենաբուրումնավետը, շատ չանցած` սուրճի մրուրի մեջ կանանց թաքուն մտքերի ծածկագիրը կարդացողի համբավն իրենով արեց ու հանգստացավ։ Ամուսինն ու տղան պարտաճանաչ ուղարկում էին փողը, օրվա որոշակի ժամերի գնացող-եկողի պակաս չկար, ու Լուսոն կամաց-կամաց դարձավ մեր շենքի բոլոր գաղտնիքների, հին ու նոր մեղքերի տերը, իսկ մենք գիտեինք` երբ եւ ինչ չափով նրանից կստանանք մեր բաժին գուշակությունը։

Ու հանկարծ Լուսոն, որ ոչ մի գրբաց էլ չէ, այլ մեր շենքի կնիկների գաղտնիքները յուրացնողը, ոչ ավել ու ոչ պակաս` անցած գիշեր երազ է տեսնում, որ լուսաբացին տասը հրեշտակ քաղաքապետարանի դիմացի արձանի գլխավերեւում մի քանի րոպե ճախրելուց հետո, թեւաջարդ ու արնաթաթախ` երկնքից թափվում են մարդկանց վրա, բայց երբ Լուսոն մոտիկից է նայում, տեսնում է, որ դրանք մարդ չեն, համենայնդեպս, ինքը մինչեւ այդ պահը այդպիսի... ինքն էլ չգիտի, թե ինչեր տեսած չկա։ Այդ, չգիտեմ-թե-ինչերը Լուսոյի սարսափած աչքերի առաջ սկսում են շատանալ, մեկը դառնում է երկու, երկուսը` չորս, չորսը... ու երբ ինքը շուրջն է նայում, տեսնում է, որ շուրջը մարդ չկա, մարդիկ անհետացել են, ու ինքը հաստատ գիտի, որ շենքերի մեջ էլ մարդ չկա, ոչ էլ լուսամուտներում` շարժում կամ մեկի արտացոլանքը։ Ու միայն էդ չգիտեմ-թե-ինչն են լուռ, անշարժ, ասես հրամանով կրկնապատկվում...

Աստղիկի հետ, համաձայնելով (իսկ այդ պահին Աստղիկի հետ էի խոսում), որ Լուսոյի մոտ տարիքային անցանկալի շեղումներ են ի հայտ գալիս, լսափողները միաժամանակ դնում ենք ցած, ու ես գնում եմ խոհանոց, բայց կես ճամփա վերադառնում եմ։ Լուսոն (համենայնդեպս, հեռախոսի մեջ նրա ձայնն էր) ասաց, որ երազում ինքը փորձել է ինչ-որ բան իմանալ այդ, ինքն-էլ-չգիտի-թե-ինչերից, բայց մեկը, միայն մեկը, երկու միանմանի կիսվելու ընթացքում ինչ-որ նախադասություն է մռթմռթացել, ու երբ ինքը, սարսափի ճիչ արձակելով, արթնացել է, ականջների մեջ արյան հոսքի պես տրոփել են «...տասնմեկերորդ պատվիրանը...» բառերը։

Ես Լուսոյին (իսկ հեռախոսի մյուս կողմում հաստատ ինքն էր) հարցրի, թե հիմա՞ ինչի է այդպես վախեցած, տեսած երազից ժամեր են անցել, նա հիստերիկ ծիծաղեց, հետո կարծես լացը կոկորդի մեջ պայթեց, ու ինքը ծկլթաց. «Արամը տա՞նն է», ու հեռախոսը լռեց։

«Արամը... Արամը տա՞նը կլինի։ Քանի օր է` հրապարակից դուրս չի գալիս»,- նեղսրտած քրթմնջում եմ ինքս ինձ։

Գիշերը երկուսն էր, ներս ընկավ, ոտքի վրա թեյ խմեց... Գնալուց առաջ, չգիտեմ` ինչու, նրան տվեցի հոր գլխարկը։ Երեք տարի է` փորձում էի համոզել, որ գոնե երեկոները` ցրտին, գլխարկը դնի։ Ամեն անգամ մի բան հնարելով, երբեմն` կատակով, ավելի հաճախ` բարկացած հրաժարվում էր։ Ու անցած գիշեր այնքան անսպասելի վերցրեց, գլխին քաշեց, որ նույնիսկ չզարմացա։

- Մա, գլխարկով պապային ավելի նմանվեցի,- չլմփացրեց այտիս ու դուրս թռավ։

Իսկ ինձ պարուրեց անծանոթ մի հանգստություն, ասես հայրը տղայիս կողքին է... Վերջին մտքից շանթահար` նայում եմ շուրջս։ Լուռ է, սենյակում լուռ է, շենքում լուռ է, պատուհանից դուրս եմ նայում` լուռ է։ Հեռուստացույցը... նույնպես լուռ է, ինչ-որ սեւ-ճերմակ պատկերներ են առկայծում, բայց աչքերս` գույներին սովոր, ոչինչ չեն տարբերում` ովքեր են, ուր են վազում, ինչ իրարանցում է։ Բջջայինով զանգում եմ Արամիս։ Ձայն չկա։ Նայում եմ հեռախոսի էկրանին` սա էլ է գունաթափվել։

Հանկարծ ականջներիս մեջ զարկեր եմ լսում, սկզբում կարծես սրտիս զարկերն են արձագանքվում, հետո զարկերը կորցնում են ռիթմը, դառնում աղմուկ, որն աստիճանաբար վերածվում է միալար մետաղյա ճռնչյունի...

Դուրս եմ գալիս պատշգամբ` բակն անմարդ է։ Փորձում եմ դիմացի շենքերի պատուհանների մեջ ինչ-որ շարժում կամ մեկնումեկի արտացոլանքը տեսնել` ապակիների պաղ անդրադարձն է միայն։ Ներս եմ գալիս, դողով բռնված մատներս բջջայինի վրա մի կերպ սեղմում են տղայիս կանչը։ Լռություն է։ Ապարատի էկրանի սեւ-ճերմակն էլ կարծես խունացել է, ծանոթ նկարը տարրալուծվել է, բայց խորքում անորոշ շարժում եմ տեսնում։

Տենդահար փոխում եմ հեռուստաալիքները։ Ամեն տեղ նույնն է` խամրած սեւ-ճերմակ ուրվագծերը դես ու դեն են նետվում, բայց քանի որ ձայն չկա` ոչինչ չեմ հասկանում։ Նորից նայում եմ փողոց. առաջին պահ կարծես ոչինչ չի փոխվել, բայց... մի քանի շենք այն կողմ` կրպակի առաջ, ինչ-որ մեկն է հայտնվել։ Ահա, դիմացի խանութի ցուցափեղկի մոտ էլ երկուսն են։ Նրանք անշարժ են ու հաստատ ինձ չեն նկատում, բայց բնազդաբար ետ եմ քաշվում։ Չեմ ուզում, որ հայացքս խաչվի նրանց հայացքին։ Իսկ մատներս շարունակում են սեղմել ու սեղմել կոճակը, բայց Արամս լուռ է։

Վրաս եմ գցում վերարկուն, մոտենում դռանը, բայց ձեռքս բռնակին չտարած` ինչ-որ մի ուժ ինձ նորից բերում, կանգնեցնում է պատուհանի մոտ։ Փողոցում նույն լռությունն է, բայց նորերն են ավելացել ոչ միայն մայթերին, այլեւ փողոցի մեջտեղում։ Ու նոր գլխի եմ ընկնում, որ քաղաքի կենտրոնական փողոցով ոչ մի մեքենա չի անցնում, փողոցը... մեռել է։ Ու երբ կարողանում եմ մտքումս ասել, որ փողոցը մեռել է, հայացքս պարզվում է, ես նայում ու տեսնում եմ, թե ինչպես փողոցում հայտնվածները վախեցնող արագությամբ շատանում են, թե՞... կիսվում են նմանակների։

Հեռու եմ փախչում պատուհանից` դիմացս հեռուստացույցն է։ Մութ էկրանով։ Հուսահատությունից հոգիս քրքրվում է, ես գիտեմ, որ եթե հիմա ձեռքով բամփեմ գլխին, էկրանը կպարզվի, ու ես կտեսնեմ այն, ինչը, գիտեմ, որ արդեն կատարվել է, եւ ինչից սարսափում էի այն պահից ի վեր, երբ գրբաց Լուսոն իր երազը պատմեց դանակ-մկրատ սրողին։ Լռությունը` համբերությունը կորցրած, ինձ ստիպում է բարձրացնել ձեռքս ու խփել այդ սեւ ու սեւացած արկղին։

Էկրանին հայտնվածը լույս չէ, խավարը ցրվում է մի ակնթարթ միայն` ցույց տալու կարմիր ասֆալտին կողք կողքի պառկած թեւաջարդ ու արնաշաղախ տասը հրեշտակներին։ Այդ մի ակնթարթում իմ աչքերի մեջ խարանվում են բոլորի դեմքերը` հերթով, ու ես գիտեմ, որ տասներորդը իմ Արամն է` երեք տարի առաջ մահացած հոր գլխարկը ձեռքերի մեջ սեղմած։

Էկրանը մթնում է` այլեւս չլուսավորվելու համար, ու ես գիտեմ, որ հիմա փողոցում նրանք են, որ ոչմիբանինմանչեն, որովհետեւ երկնքից իջեցրել են թեւաջարդ ու արնաշաղախ տասը հրեշտակներին ու հիմա ստիպված են կիսվել ու շատանալ` իրենց այլակերպությամբ քաղաքին վերջնականապես լռեցնելու համար։

Ես մոտենում եմ պատուհանին` փողոցում միայն իրենք են։ Անշարժ ու լուռ, առանձնացած ու դատապարտված։ Բայց ես գիտեմ, որ հիմա նրանցից մեկը, միայն մեկը իր անգո հայացքով կփնտրի-կգտնի ինձ, որպեսզի ես` ցավս ու վրեժս մեջս պահած, նրան ասեմ տասնմեկերորդ պատվիրանի մասին...

Տասնմեկերորդ պատվիրանը

Կյանքից մահվան Անցումն այնքան անսպասելի այլակերպ է, որ կամովին հրաժարվում ես շնչիցդ ու քեզ փակում քամու առաջ։ Հետո գալիս է անկշռույթ խնդությունը՝ դու ազատ ես։ Ճիշտ է, երբ գլխի ես ընկնում, որ կորցրել ես ժամանակը, մի տեսակ ուրիշ ես դառնում, բայց քանի որ չես կարող ասել՝ Անցումից հետո ե՞րբ, ո՞ր պահին կորցրիր այդ ժամանակը, քեզ է մոտենում համակերպումի հեռավոր ձայնը ու դու վերջնականապես ազատվում ես...

- Բայց ո՛չ դու...

- Ի՞նչ գիտես,- շրջվեցի՝ ինձ նման մեկն էր։

- Դու դեռ այնտեղի հագուստով ես,- արնաշաղախ վերնաշապիկիս հառած հայացքն անվերծանելի էր։

- Չեն հասցրել... հիմա կտան կամ՝ քիչ հետո,- ասացի ու զղջացի. գիտեի՝ ինչ պատասխան եմ ստանալու։

- Հա՛, այստեղ ժամանակ չկա, ուրեմն` հիմա ու հետո էլ չկա։ Դու Անցումի մեջ պիտի այստեղի հանդերձանքն ստանայիր...

Ինքը մաքուր-անգույն հանդերձանքով է։ Այլեւս չզգալով արյունից ծանրացած շապիկիս սառնությունը` նայեցի ու նրա հայացքում ինձ չտեսա։

***

Ես հայտնվեցի Նրա դիմաց։

- Պիտի վերադառնաս,- ասաց Նա։

Զարմանքով զգացի, որ չեմ ուզում։ Չեմ ուզում վերադառնալ։

- Քեզ սպանողն այնտեղ իր պատիժը չի ստացել։ Ապրողների՛ց չի ստացել։ Ու չի ստանա։

Վիրավորվեցի։ Նրբանկատ չէ, երբ բարձրաձայն ասում են, որ քեզ սպանել են։ Այո՛, մինչեւ Անցումը անթիվ անգամ ցավից ոռնում ես. «Ինչո՞ւ... ինչո՞ւ ես... Ես ապրե՛լ եմ ուզում...»,- արցունքի հեղեղ է թափվում աչքերիցդ, դու հասցնում ես հիշել քո բոլոր դժբախտություններն ու վիրավորանքները, դու ատում ես այնտեղ մնացած բոլորին անխտիր, քանի որ նրանք դեռ ապրելու են...

Դու խեղդվում ես մաղձից. կյանքը գուցե քեզ շատ էր հարվածել, բայց մահից պիտի՛ փրկեր... Ու հանկարծ տեսա մորս դեմքը, նա ինձ մենակ չի թողել, նա մոտենում է, եւս մի ակնթարթ... նա գրկում է ինձ... Ամեն ինչ փոխվեց՝ հիմա ես շրջապատված եմ բոլոր-բոլորով, ում սիրել եմ, նվիրվել, երջանկացրել ու դառնացրել... Ես սիրում եմ այնտեղ մնացածներին ու երջանիկ եմ, որ նրանք դեռ ապրում են... Ես երբեք այդքան սիրով լիքը չեմ եղել...

- Դա ինձ չի հուզում,- բացարձակ անկեղծ էի։- Այնտեղ չի պատժվել, այստեղ կպատժվի։

- Ո՛չ, նա այնտե՛ղ պիտի պատժվի, ապրողների՛ մեջ... Անցումի օրենքը չպիտի՛ խախտվի։

Դադարը երկարեց։ Նա սպասում էր իմ խոսքին։ Ու ստիպված հարցրի. «Ե՞ս պիտի պատժեմ»։

- Ոչ։ Դու միայն կուղեկցես Մյուսին,- Նրա ասածը արճճի համ ուներ, այն արճճի, որը դեռ իմ մեջ է, ու ես հասկացա, որ ոմանց համար ցավը չի վերջանում անգամ Անցումից հետո։

***

Մյուսը ինձ դուր չեկավ՝ դեռ չտեսած գիտեի, որ նրա համար գոյություն ունեմ` քանի դեռ անպատիժ է մարդասպանը։

- Եթե կարծում ես, թե քեզ կօգնեմ... չսպասես,- մնում էր՝ ուղեկցեի այն մեկի մոտ, ով վերջին հիշողությունս էր` սեւ դիմակի ետեւում թաքնված։ Գիտեի, որ ինքս եմ դարձել նրա ամենաարթուն երազի ստվերը։

- Քեզ համակած զգացումն անուն չունի, իզուր չփնտրես։

Նրա պատասխանն ինձ դուր եկավ։ Իսկ երբ կյանքը հոսեց մեր միջով՝ առանց ցավ պատճառելու, երկուսիս դեմքին ոչինչ չկար։ Մենք չկայինք։

***

Ես վերադարձել էի, բայց ապրողների մեջ տեղ չունեի։ Դա ինձ չզարմացրեց։ Բայց երբ իմ մեջ տեղ չգտա ապրողների համար, փակվեցի ինձ համակած զգացումի պատյանում։ Այնտեղից էլ տեսա, թե ինչպես է կյանքը հոսում ապրողների միջով, իսկ նրա պատճառած ցավն ստացավ իր բացատրությունը։

Մյուսը կարծես չէր նկատում ինձ։ Միայն մի անգամ փորձ արեց դուրս բերել ինձ համակած զգացումի պատյանից, երբ առաջարկեց հեռվից հետեւել ինձ սպանողին։

- Նրանից բացի, ուրիշ մեկին կարո՞ղ եմ տեսնել... ասենք` մորս։ Նա հիմա մենակ է մեր դատարկված բնակարանում,- նախօրոք պատրաստած հարցս տվեցի համարյա բարեկամական շեշտով։

- Ո՛չ,- ասաց միանգամից, ու ես հասկացա, որ հենց այդ հարցին էր սպասում։

- Ուրեմն` նրան չեմ ուզում հետեւել, անգամ` հեռվից,- ժպտացի ես։

Համոզված եմ՝ Մյուսն սպասում էր նաեւ այդ ժպիտին։

- Նա պատժվելու է՝ հետեւես, թե չհետեւես։

Ու գնաց։ Չերեւաց այնքան ժամանակ, մինչեւ գիշերային լուրերով ցույց տվեցին ինձ սպանողի կիսաածխացած դիակը։ «Դժբախտ պատահար»՝ ասաց հաղորդավարը։

Այդ պահին Մյուսի հայացքի մեջ տեսա իմ դեմքը։ Ճիշտ այնպես, ինչպիսին էի սպանվելուց մի ակնթարթ առաջ։ Ու կարողացա ինքս ինձ խոստովանել, որ Անցումից հետո փնտրել էի միայն իմ դեմքը եւ անունս` Արամ։

- Դու կատարեցիր Նրա պատվիրանը,- ասաց Մյուսը, ու ես տեսա, թե ինչպես է արյունից չորացած, ծանրացած շապիկս վերածվում անգույն-մաքուր հանդերձանքի։

- Ո՞ր մեկը, կարծեմ Նրա պատվիրանները տասն են։

- Կյանքի այն կողմում մի պատվիրան կա միայն` տասնմեկերորդը։

... Ինչ-որ տեղ հեռվում կյանքը շարունակում է հոսել, բայց նրա պատճառած ցավի մի մասը ես կարողացա ինձ վերցնել՝ ապրողների օրերին տալով մի քիչ ավելի խնդություն։ Ես հիմա գիտեմ, որ իմ քաղաքի բարձր երկնքում ազատ ճախրում են հրեշտակները։