Նահապետ Քուչակ

**Армине** » 02 окт 2008, 14:22

Կենսագրություն

Նահապետ Քուչակ
XV դարի վերջ XVI դարի սկիզբ-1592

Текст:

Նահապետ Քուչակ, Նահապետ վարպետ աշըղ Քուչակ, Չիչակ, վանեցի կամ Վանլի Քոչակ [XV դ. վերջ կամ XVI դ. սկիզբ, հավանաբար գ. Խառակոնիս (Վանի նահանգում) — 1592, թաղվել է Խառակոնիսի Ս. Թեոդորոս եկեղեցու գերեզմանատանը], հայ առաջին աշուղ-երգիչներից: Նրա մասին եղած ժող. զրույցները և «Նահապետ վարպետ» կոչումը վկայում են, որ եղել է սիրված երգիչ և աշուղ: Նահապետ Քուչակի անունով գրավոր և բանավոր ավանդությամբ պահպանվել և առայժմ հայտնի են շուրջ մեկ տասնյակ կրոնական, բարոյախրատական և սիրային բովանդակությամբ աշուղական երգեր՝ հայերենով ու թուրքերենով, որոնցից յոթը՝ հայատառ թուրքերենով: 1880-ական թվականներից թյուրիմացաբար Նահապետ Քուչակին են վերագրվել նաև միջնադարյան հայրենները:
Ստեղծագործություններ
Այդ վերագրումն սկսվել է բանասեր Ա. Տևկանցի «Հայերգ» գրքից (1882) և հետագայում դարձել է գրական ավանդույթ, որին հետևել են նաև ուրիշ բանասեր-գրականագետներ: Թեև 1920-ական թթ. Մ. Աբեղյանը ապացուցեց այդ վերագրման անհիմն լինելը, բայց հետագայում ևս Ն. Ք. համարվել է միջնադարյան հայրենների հեղինակ, նրա անունով են հրատարակվել և բազմաթիվ լեզուներով թարգմանվել այդ երգերը: Այս իմաստով Ն. Ք. դարձել է պայմանական և հավաքական անուն, որով լայն շրջաններում հայտնի է հայ միշնադարյան քնարերգության այդ մեծ և հարուստ ժառանգությունը:

Նահապետ Քուչակ
- Կենսագրություն
- Էրնեկ ես անո´ր կու տամ
- Քանի դու ինձի էիր
- Ուր էիր, ուսկի՞ց եկար
- Այս աստընվորիս վերայ
- Աչերդ է ծովէն առած
- Սո´ւտ է, որ կ´ասեն, եղբա´րք
- Լուսի´ն, պարծենաս, ասես
- Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինամ
- Լուսինն ի սարէն փըրթաւ
- Հընցեղ եմ ի քո սիրուդ
- Ես ան հաւերուն էի
- Ա´յ, գընա´, չի պիտիս դուն ինձ
- Երբ որ ես պըզտիկ էի
- Այդ քո ստեղծողիդ համար
- Ես աչք ու դու լոյս, հոգի
- Հանցգուն եմ ի քո սիրուդ
- Կարմի´ր ճերմակ երես
- Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինիմ
- Իմ սիրտս ի քո վառ սիրուդ
- Պաղչայ մի տընկեր եմ ես
- Երթա´մ, չի կենա´մ ի հոս
- Ե´ւ, ե´կ դու ի քո տանէն
- Դեղնել եմ խընկիդ նըման
- իտես, որ դուն պարծեցար
- Ելայ, ես ի քեզ եկի
- Քնաի~ ու քանի~ ասեմ
- Բանիկ մի ղալատ արի
- Զաշխարհս ես ի ժուռ եկի
- Այ իմ մարգարտէ շարոց
- Ով որ ճերմակ ծոց ունի
- Հավասար ի ճօշքն են առել
- Արե´կ, որ տամ քեզ խըրատ
- Դեմ առաւօտուն լուսուն
- Սըրտիկս է մալուլ եղեր
- Տեսայ իմ հոգուս հոգին
- Մահալովդ ի վար կուգ´ի
- Խօշ եա´ր, դու հերի´ք արա
- Դաւի´թ մարգարէ, իմ յո´յս
- Գիշերս ես ի դուրս ելայ
- Երէկ ցորեկով բարով
- Իմ եա´ր, քեզ վատ չեմ ասեր
- Վաղվենէն ի դուրս ելայ
- Տեսայ իմ հոգուս հոգին
- Աղուո´ր, քեզ բան մի կ’ասեմ
- Զայդ պագդ որ ի քո բերնէն
- Գիշերս ս ես ի քուն էի
- Ժամիկ մ’աչերուդ ի զատ
- Իմ եա´ր, դու յերկիկն ի քուն
- Ձեր տունն ի բանէ եկի
- Գիշե´ր, դուն յերկան կեցիր
- Ահա´ նշանեցաւ երկինք
- Այս ժողովական ն գիշերի բուն
- Քո ծոցդ է ճերմակ տաճար
- Հոգե´կ, թէ տայիր տէսթուր
- Թուխ աչք ու թուխ ունք ունիս
- Թուխ աչք ու թուխ ունք ունիս
- Նաղաշ մ’ըզղէլէմն առեր
- Առին զիմ եարին սուրաթըն
- Քանի մարըն զիս բերեր
- Քո գունովըն գինի´ պիտէրՍիրեմ զայդ սիրուն երեսըդ
- Մահալօքս ի վար կուգ’ի
- Մահալօքս ի վար կուգ’ի
- Ճերմակ ծո´ց ու լա´յն ճուպա
- Ասես թէ եաղութն ես դու
- Ասես թէ կըտրած ես դու
- Հա~յ իմ փոքրիկ շամամ
- Բազայ մի որդան փոկով
- Աչերըդ դու հանց ունիս
- Աչերդ է ի ծով նըման
- Հա~յ եար, հա~յ եար
- Ամուր եմ քարիդ նըման
- Վարի վարճինակդ եմ ես
- Այս առաւօտուս լուսուն
- Խօ´շ եարիկ, կարե՞ս գիտել
- Իմ եա´ր, թէ ի վեր հայիմ
- Աղուո´ր, զքեզ աստուած ստեղծել
- Իմ բարձրագընա´ց լուսին
- Իմ բարձրագընա´յ լուսին
- Ես տըղայ ու դուն տըղայ
- Ես շար շապիկ լինէի
- Եղէգն ի շամբին միջին
- Հա´յ մեր մահալի մորճուկ
- Զիմ եարն ի գընալ տեսայ
- Եկո´ քեզի նուռ մի տամ
- Եկին ու խապար բերին
- Խալտեցայ, խալատ մ’արի
- Եկին ու խապար բերին
- Լուսիկ բոլըրեր ւ’եկեր
- Ես շէֆթալուի մորճ մ’էի
- Գիտեմ` շատ հայրէն գիտես
- Մարիկն անիծեց զորդին
- Ով օտարին վատ ասէ
- Զաշխարհս այլ ի յափ առի
- Հոգիս ի մարմնոյս ելաւ
- Մարդըս որ շատ անդէճ լինի
- Յաւուրն ի հազար պահուն
- Խելօքին հարցուկ եցան
- Լուսի՛ն, պարծենաս, ասես. «լուս կուտամ ես աստընվորիս
- Աղուո՛ր, զքեզ աստուած ստեղծել, մարդ օրհնած, որ զքեզ բերել է
- Զիմ եարն ի գընալ տեսայ, կանչեցի՝ «Պագիկն ի քանի՞
- Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինամ յո՛ւր տեսնում աղւոր, նայ սիրեմ
- Քո ծոցդ է ճերմակ տաճար, քո ծծերդ է կանթեղ ի վառ
- Մտիկ իմ յարին արեք, զինչ հագեր՝ ամենն է կանանչ
- Հանց աղվոր պատկեր ունիս, որ կասեն, թե տերն է Մսրա
- Այս աստընվորիս վերա երկու բան ողորմ ու լալի
- Երեկ ցորեկով բարով տանեին մեկ յար մի ճորով
- Ա՛յ իմ մարգարտե շարոց. Պագ մի տուր, որ ես մեռնիմ ոչ
- Հայդ լեռնեդ ի վար գայի, կանչեցի, թե՝ «Հու՛ր կա կանանչ»
- Տեսա զիմ հոգուս հոգին զարդարված, ու կ’երթար ի ժամ

**Армине** » 02 окт 2008, 14:24

***
Էրնեկ ես անո´ր կու տամ,
որ առեր իւր եարն է փախեր,
Ոնց որ ըզկամուրջն անցեր,
ջուրն ելեր, զկամուրջն է տարեր.
Ձընիկ - եղեմնիկ եկեր,
զոտվընուն հետքն է կորուսեր.
Առեր, ի պաղչան մըտեր,
ցորեկով զդընչիկն է պագեր:

***
Քանի դու ինձի էիր,
նայ կանաչ ու ցօղն ի վրայ.
Երբ դու որ յիսնէն ելար,
ձիւն երեկ` եղեմն ի վըրայ.
Թէ այլվ´ի ի յի´ս դառնաս
ու կենաս խելացդ ի վըրայ.
Երթամ, բարկ արե´ւ լինամ,
գամ, կանգնիմ կամարիդ վըրայ:
Լոյս ծագեմ ի քո վըրայ,
որ սաստի´կ ձիւնըն վերայ:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:24

***
Ուր էիր, ուսկի՞ց եկար,
քան զամէն ծաղիկ դու պայծառ.
Եկիր ւ´ի հոգիս մըտար,
չես ի տար պահիկ մի դադար.
Սըրտիս մէջն ի ժուռ եկար,
ւ´ելնելու ճարա´կ չի գըտար.
Զարկիր ի գըլխուս վերայ,
ւ´աչերուս ի վար թափեցար:

***
Այս աստընվորիս վերայ
երկու բան ողորմ ու լալի.
Մէկ` որ սիրոյ տէ´ր լինի,
Մէկ` որ գա´յ ըրողն ու տանի:
Մեռածըն գէմ չէ´ լալի,
որ ունի զիւր խոցն ալանի.
Եկէ´ք, զողորմուկս տեսէք,
ոչ մեռած է, ոչ կենդանի

**Армине** » 02 окт 2008, 14:24

***
Աչերդ է ծովէն առած,
եւ ուներդ է ի թուխ ամպէն.
Այդ քո պատկերքդ սուրաթըդ
ի վարդին կարմիր տերեւէն.
Ուր որ դու կանգնած լինիս,
չէ պատեհ վառեն մոմեղէն.
Ծոցուդ լոյսըն դուրս ծագէ,
գէմ ելնէ մեռելն ի հողէն:

***
Սո´ւտ է, որ կ´ասեն, եղբա´րք,
թ´ընտանի կաքաւ չի լինի.
Մէկիկ մ´ես երէկ տեսայ, -
ւ´երնեկ է զիր տէրն որ ունի.
Իր օնքն էր ղալամով քաշած,
ւ´իր բերանըն շաքարով ի լի.
Զմեռելն այլ ի գիրկն առնու,
ի ծոցուն հանէ կենդանի:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:25

***
Լուսի´ն, պարծենաս, ասես.
Լուս կու տամ ես աստընվորիս:
Ահա´ հողեղէն լուսին
ի գըրկիս´ւ երեսն երեսիս.
Թէ չես աւատալ այս գերուս,
յե´տ տանեմ ըզփէշ կապայիս,
Վախեմ` սիրոյ տէր լինիս,
լուս պակա´ս տաս աստընվորիս:

***
Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինամ,
յո´ւր տեսնում աղւոր, նայ սիրեմ,
Թէ զյաւիտենից պատճառն
եմ ուսել, ես երթամ, ասեմ,
Զաղէկըն այլ գիրկս առնեմ,
ւ´աստուծոյ երթամ, ցըցընեմ,
- Զաղէկըն դո´ւ ստեղծեցիր,
ինձ յէ՞ր մեղք դընես, թէ սիրեմ:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:25

***
Լուսինն ի սարէն փըրթաւ,
ի´նքն ու իւր աստըղըն ի հիտրաց.
Զաղուորն ի գիրկըս առի,
պագ առի երկուքս ի հիտրաց.
Ըստեղծողն իր բերնովն ասաց.
Մի´ թողուր զատ եարդ ի ձեռաց.
Հընցկուն պէլըման աղուոր
չե´մ ստեղծեր երկուքն ի հիտրաց:

***
Հընցեղ եմ ի քո սիրուդ,
որ տըղեկըն ծիծ չէ կերել.
Մարիկըն վաղուց մեռել,
ու տըղեկն որբուկ մընացել:
Ջուր տուր իմ ծարաւ լերդիս,
քո սիրուդ ի տապն եմ ընկել.
Խօսէ´, որ առնում իխրար,
ես յետի նէֆէսս եմ եկել:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:26

***
Ես ան հաւերուն էի,
որ գետինըն կուտ չուտէի.
Թըռչ´ի երկընօքն երթ´ի,
թէ սիրոյ ակնատ չընկնէի.
Ակնատն ի ծովուն միջին`
էր լարած ‘ւ ես չգիտէի.
Ամէն հաւ ոտօքն ընկնէր,
ես ոտօքս ու թեւս աւելի:

***
Ա´յ, գընա´, չի պիտիս դուն ինձ,
լուկ պեզա´ր իմ սիրտս ի քենէ.
Զերայ խոցեցիր դուն զիս,
լուկ վերցաւ սիրտըս ի քենէ.
Թէ գան ու զքեզ ջուր ասեն,
կամ ջըրին ճարակն ի քենէ´,-
Տարեկ մի ծառուած կենամ,
չի խըմե´մ կաթիկ մ´ի քենէ:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:26

***
Երբ որ ես պըզտիկ էի,
կանչեին ինձ ոսկի տըղայ.
Մեծցա, սիրու տէր եղայ,
երեսիս գոյնըն կու գընայ.
- Մանկտի~ք, ձեր արեւն ասեմ,
որ սիրուն` քարըն չի դիմնայ.
Սիրուն` քար ւ’երկաթ պիտի,
պողպատէ դըռնակն ի վերայ:

***
Այդ քո ստեղծողիդ համար,
երբ քայլես, զուներդ մի´ շարժեր.
Այդ քո աչերուդ խընճերն`
շատ մարդու աիւն է խըմեր.
Խօշ եա´ր, արեւուդ համար,
որբուկ եմ, զիս մի´ լացըներ.
Տըղայ եմ, չեմ ի կենար,
զիս ի քո կրակըդ մի´ ձըգեր:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:27

***
Ես աչք ու դու լոյս, հոգի,
առանց լո´յս` աչքըն խաւարի.
Ես ձուկ ու դու ջուր, հոգի,
առանց ջո´ւր` ձուկըն մեռանի.
Երբ զձուկն ի ջրէն հանեն
ւ’ի այլ ջուր ձըգեն, նայ ապրի,
Երբ զիս ի քենէ զատեն,
քան զմեռնելն այլ ճար չի լինի:

***
Հանցգուն եմ ի քո սիրուդ,
զինչ ամպերըն կ’առնեն շառափ.
Զայդ երկիրն ամէն գիտէ,
սիրօյ տէր եմ հետ քեզ խարապ.
Այս իմ նենգաւոր աչերս
չի կենար մէկ պահ մի պարապ.
Կուլայ, զօրն ըզքե´զ կ’ուզէ,
չի´առներ այլ մարդու տօլապ:

**Армине** » 02 окт 2008, 14:27

***
Կարմի´ր ճերմակ երես,
ա~մ քանի՞ դու զիս պիտ էրես.
Քանի որ մէջիս նըստիս,
ուներովդ հետ ինձ զըրուցես.
Կոճկեկդ այլ արձակ այնես,
ու ճերմա´կ ծոցըդ ցըցընես.
Կու վախեմ` թողուս, ելլես,
ու ծոցէդ մահրում մընամ ես:

***
Ի՞նչ անեմ, կամ ի՞նչ լինիմ,
տէր չունիմ, որ գայ զիս ձենէ.
Ո´չ ունիմ համբերութիւն,
որ լըռեմ սահաթ մի քենէ.
Հանցեղ եմ ի քո սիրուդ,
զինչ ամառ ծաղիկն ի ջըրէ.
Խեղճըն ի յերկինք ի վեր
պաղատէր թք կաթ մի կաթէր: