Սայաթ-Նովա

**Армине** » 23 июн 2009, 17:57

Ինձ ու իմ սիրեկան յարին

Ինձ ու իմ սիրեկան յարին մի տարի բերած գիդենաք.
Ախ քաշելեն սըրտիս մեչը արունը մերած գիդենաք.
Գիշիր-ցերեկ յարի խաթրու ջիգարըս էրած գիդենաք.
Աճկըս թաց, բերանըս ցամաք, լիզուս յիդ քերած գիդենաք։

Սիրտըս փուրումըս թուլացավ անգալներու զախ անելեն,
Ուշկ ու միտկըս խառնըվեցավ խուռը-խուռը խաղ հանելեն,
Աճկեմես ջուհարը գընաց՝ յարեն կարոտ՝ ա՛խ անելեն.
է՛լ ապրելու ումիկ չունիմ, իմ օրըս կերած գիդենաք։

էրած խորված ման իմ գալի, մե տիղ չը կա մար ու՛նենամ.
Լիզվով չիմ կանացի ասի, թեգուզ խոսկըս փար ու՛նենամ.
Ափսուսալու հազար ափսուս, յիս է՜ս ղադա դար ու՛նենամ,
էշխեն ուշկ ու միտկըս կապած, ինձ ջըրի տարած գիդենաք։

Սիրտըս փուրամըս սըքուր է, ալ աճկիրըս լաց է անում.
Ծովը նընգած ամբի նըման դոշս ու յախես թաց է անում.
Քանի վուր մըհլամ իմ դընում, դուգունս է՛լ խիստ բաց է անում.
Հալվեցա, արնաքամ էլա՝ յարես յիդ արած գիդենաք։

Օվ տեսնում է, է՛ս է ասում՝ «վա՜յ քու դարին, Սա՚յաթ Նովա,
Համաշա քիզ պիտինք տեսնի աճկըդ արին, Սա՚յաթ Նովա,
Ինչո՛վ չէլավ, չըռաստ էկար մե լավ յարին, Սա՚յաթ Նովա».
Ումբըրս էրազի պես գընաց՝ ծառըս չը խերած գիդենաք։

**Армине** » 29 июн 2009, 22:54

Մազիր ունին դաստառեհան

Մազիր անիս դաստառեհան՝ նման սիրուն սուսանի.
Ունքիրըդ ղալամով քաշած, սազում ին միր գումանին.
Թեթերուկըդ նիտ ու նաշտար՝ դիբչում է միր քամանին,
Աճկիրըդ օսկե փիայա, կրակ դրից միր ջանին։

Վարթ էրեսիդ խալ իս դրի՝ աստղի նման հավասար.
Գունքըդ Հնդստանի մում է, ջանս արավ ղավար-ղավար,
Լիզուդ քաղցր, բառըդ քաղցր, ակըռքնիրըղ անգին քար.
Պըռոշեմեդ միղր է կաթում, չի հասնում միր փինջանին։

էրեսըդ է արիվ-լուսին, վիզդ է նման ղարղարի.
Բուխարնիրըդ կախ ին նընգի՝ ինձ ամա չիս դարդ արի.
Կուրըդ շիշմատ, մատնիրըդ՝ մում, ղանգըդ արավ ինձ սարսարի.
Գիշեր-ցերեկ էշխի մեչը կախվիլ է միր դամանին։

Էնդու համա ջունուն դառած կանչում իմ ամա՜ն-ամա՚ն,
Աճիլ է, ծաղկիլ է ծուցըդ, հուտը գու քա աննման.
Դոշըդ դառած (բաղ ու բաղչա) , խալ է գցի շամաման.
Կու բխեցնե կաթնեախպուր, կանաչ չայիր չիմանին։

Թա՚րիփ արա, Սա ՚յաթ-Նովա, գոզալը աննման է,
Մեճկը հադիդեմեն քաշած՝ մարթու հոքի կու հանե.
Ի՞նչ իս անում, ղանլու մարալ, էշխըդ ինձ կու սըպանե.
Մի սըպանի հասրաթեմեդ, յիկ, տեր մի դառ միր արնին։

**Harutin** » 06 мар 2011, 19:41

բնագիր

Դարդ մի՛ անի, ջա՛ն ու ջի՛գար, միտքըդ դիվաց չըտեսնէ.
Ա՛չք խաւրի, ա՛նգաճ խուլանայ` էրեսըդ թաց չըտեսնէ:

Վո՛ւնց արեգագըն շուղքըն տայ, վո՛ւնց լուսինըն լուս անէ.
Ա՛վալ քու տեսնողըն միռնի` քիզ գըլխիբաց չըտեսնէ:

Դուն գըլուխըդ մահի կու տաս, յիս էլ քիզիդ կու միռնիմ.
Միր էդնէն թամամ աշխարհըս սով քաշէ` հաց չըտեսնէ:

Թէվուր չըգամ ու չըտեսնիմ, հազար բաբաթ բան կ'օսիս.
Քա՛շկա մարդ վո՛ւնց գայ, վո՛ւնց խօսի, վո՛ւնց քի տըխրած չըտեսնէ:

Աստուձու բերնէմէն առնիս մըխիթարիչ սուրբ հոգին.
Է՛լ վաղ միռնի Սայաթ-Նովեն` ճիդըդ գըցած չըտեսնէ:

թարգմանություն

Մի՛ վշտանա, սի՛րտ ու հո՛գիս, միտքդ դիվաց* չտեսնի.
Ա՛չք խավարի, ունկ խլանա` երեսդ թաց չտեսնի:

Ո՛չ արեգակը ճաճանչ տա, ո՛չ լուսինը լույս անի.
Նախ թող քո տեսնողը մեռնի` քեզ գլխաբաց չտեսնի:

Դու գլուխդ մահի կտաս, ես էլ քեզ հետ կմեռնեմ.
Մեզնից հետո ողջ աշխարհը սով քաշի` հաց չտեսնի:

Թե որ չգամ ու չտեսնեմ, հազար տեսակ բան կասես.
Երնեկ մարդ ո՛չ գա, ո՛չ խոսի, ո՛չ քեզ տխրած չտեսնի:

Աստըծո բերանից առնես մխիթարիչ սուրբ հոգին.
Սայաթ-Նովեն թո՛ղ վաղ մեռնի` վիզդ ծռած չտեսնի:

**Harutin** » 06 мар 2011, 19:45

Անգա՛ճ արա բարիթավուր (5 մասից)

բնագիր

Ա՛նգաճ արա բարիթավուր.
Գընա՛, հիդըն խաղ մի՛ անի,
Եարի սիրտըն դաղ մի՛ անի`
էդ կըրակըն չաղ մի՛ անի.
Չաղ շո՛ւռ արի
Եարսուն տարի
Եարին բէդամաղ մի՛ անի:

Բէդամաղ չը’լի միզանից,
Չըհիռանայ անմիղ բանից.
Եարըն նազով հոգիս հանից.
Հանած ծառ է,
Էշխով վառ է,
Չի՛ վախենայ սուլթան-խանից:

Խանի պես դիվան իս անում,
Շահզադի պես սան իս անում,
Էդ ի՞նչթավուր բան իս անում.
Բանըդ բանդ է,
Պռօշդ ղանդ է,
Քաղցր լեզվով ջան իս հանում:

Ջան չունիմ եարի ձեռնէմէն,
Հիւանդ իմ էշխի կըռնէմէն,
Դիղ անիս ծուցիդ նըռնէմէն,
Նըռիդ օսկով,
Քաղցըր խօսքով
Կրակ իս վիր ածում բերնէմէն:

Բերնիդ մեջըն լալ է, գօ՛զալ,
Հագիդ զարըն ալ է, գօ՛զալ,
Էդ ի՞նչպէս խիալ է, գօզալ,
Էդ խիալով նազ իս անում,
Ե~ար, ա~ման:

թարգմանություն

Ա՛կանջ արա բարիթավուր*
Գնա՛, սրով խաղ մի՛ անի,
Յարի սիրտն դաղ** մի՛ անի,
Կրակն կայտառ մի՛ անի:
Կայտառ շրջի՛ր
Երսուն տարի
Յարին վշտացած մի՛ անի:

Վշտացած չլնի մեզանից,
Չնեղանա անմեղ բանից,
Յարն նազով հոգիս հանեց,
Հանած ծառ է,
Սիրով վառ է,
Չի՛ վախենում սուլթան-խանից:

Խանի նման դատ ես անում,
Իշխանի պես` հարգանք անում,
Էդ ի՞նչ տեսակ գործ ես անում,
Գործդ կարծր է,
Շուրթդ քաղցր է,
Քաղցր լեզվով` հոգի հանում:

Հոգի չունեմ յարի ձեռից,
Հիվանդ եմ ես սիրո կռից,
Դեղ լցնես քո ծոցիդ նռից,
Նռիդ ոսկով,
Քաղցր խոսքով,
Կրակ ես թափում բերանից:

Բերանիդ մեջ լալ է գո՛զալ,
Հագիդ զուքսը ալ է գո՛զալ,
Մտքումդ ի՞նչ ունես գոզալ,
Էդ մտքովը նազ ես անում,
Յա~ր, ա~ման:

* Բարիթավուր /բահրիթավիլ/ - աշուղական երկարաշունչ բանաստեղծություն:
** դաղ - վերք:

**Harutin** » 06 мар 2011, 19:49

Դիբա ու ենգիդունիա, զարբաբ ու զար իս, գովե՛լի

բնագիր

Դիբա ու ենգիդունիա, զարբաբ ու զար իս, գովե՛լի.
Հընդու դիարէմէն էկած զար-ղալամքար իս, գովե՛լի.
Շատ սօվդաքար քիզ կու պըտռէ` դուն անգին քար իս, գովե՛լի.
Անտակ ծովի միջէն հանած անգին գովհար իս, գովե՛լի:

Յիփ դու բաղչէն սէյրան կ'էհաս` ծովի նըման գուքայ ալիդ,
Գըլուխըդ պահելով արա` նամ չըդիբչի խաթուխալիդ,
Տեսնողըն հէյբաթ կու մընայ էդ քու սիրուն մահ-ջամալիդ,
Աշխարհումըս նուր դուս էկած, թազա նուգբար իս, գովե՛լի:

Արի միզիդ մէ լա՛ւ կացի, ղո՛ւրբան ըլիմ մուրվաթումըն,
Ման էկայ յիրգիր` չըտեսայ էդ քու նըման ջուրաթումըն,
Վո՛ւնց Հընդու դիարումըն կայ, վո՛ւնց փըռանգի սուրաթումըն.
Քաշվիլ իս քարգահի մէջըն. ուրիշ թահար իս, գովե՛լի:

Թարիփըդ դավթար իմ արի, փիլ պիտի, վուր գիրքըն տանէ.
Դուն քու մըտքի հիդ մի՛ էհա, էդ խիալըն սըրտէդ հա՛նէ.
Մէջքըդ հադիդէմէն քաշած սիրմա մավթուլի նըման է,
Աշխարհիս շըվաք իս անում` սալբու-չինար իս, գովե՛լի:

Յիս քիզանից չիմ հիռանայ, թէ չըհասնի մահիս վադէն.
Յիփ միռանիմ, շա՛ղ տու վըրէս դաստամազի թիլի շադէն.
Հէնչաք ըլի` ո՛ւրախ կէնաս. Սայաթ-Նովէն առնէ ղադէն.
Շատ մարդ կ'օսէ, թէ եար ունիմ, դուն ո՛ւրիշ եար իս, գովե՛լի:

թարգմանություն

Դիպակ ես ու ճերմակ կերպաս*, ոսկեկար բեհեզ` գովե՛լի.
Հնդկաստանի կողմից բերած ոսկե բանվածք ես, գովե՛լի.
Շատ ակնագործ** քեզ կփնտրի` դու անգին քար ես, գովե՛լի.
Անտակ ծովի խորքից հանած անգին գոհար ես, գովե՛լի:

Երբ ման գալու կելնես այգին` ծովի պես ծփում է ալիդ,
Գլուխդ դու էնպե՛ս պահիր` շաղ չդիպչի շող պատկերիդ,
Տեսնողն ապշած կնայի էդ քո սիրուն լուսերեսիդ,
Աշխարհումս նոր դուրս եկած, նորահաս բար ես, գովե՛լի:

Արի մեզ հետ հաշտ եղիր դու, մատաղ եմ քո խղճմտանքին,
Երկիր ման եկա` չտեսա, նման էդ քո կերպարանքին,
Ո՛չ Հնդու կողմերում տեսա, ո՛չ էլ` պատկերքում ֆրանկի,***
Նկարված ես դու կտավին` ուրիշ տիպար ես, գովե՛լի:

Գովքդ մատյան եմ դարձրել, փիղ է պետք, որ գիրքը տանե.
Մտածմունքով մի՛ տանջիր քեզ, էդ միտքը քո սրտից հա՛նե.
Մեջքդ ճախարակից**** քաշած արծաթալարի նման է,
Աշխարհին դու հով ես անում` նոճի-չինար ես, գովե՛լի:

Ես քեզանից չեմ հեռանա, թե չգա իմ հոգեվարքը.
Երբ կմեռնեմ շա՛ղ տուր վրաս, ճոխ հյուսքերիդ թելի շարքը.
Միայն թե դու ուրախ կենաս, Սայաթ-Նովինն է տանջանքը.
Շատ մարդ կասե, թե յար ունեմ, դու ուրիշ յար ես, գովե՛լի:

* Բնագրի «ենգիդունիան» նշանակում է և՛ Ամերիկա, և՛ ամերիկյան սպիտակ կերպաս: Իր հայերեն խաղերում Բանաստեղծը բառը օգտագործում է միայն երկրորդ իմաստով:
** Բնագրի «սովդաքարը» վաճառական է նշանակում: Բարեհնչության համար դարձրինք ակնագործ, քանզի միջնադարում ակնագործները իրենք էին վաճառում իրենց արտադրանքը /Ի.Ս./:
*** Ֆրանկ - եվրոպացիների հավաքական անունը:
**** Բնագրի «Հադիդեն» ոսկերչական գործիք է, որով ոսկերիչները արծաթե և ոսկե լարեր են քաշում: Գործում է ճախարակի սկզբունքով:

**Harutin** » 06 мар 2011, 19:51

Յիս մէ ղարիբ բըլբուլի պէս, դուն օսկէ ղափազի նըման

բնագիր

Յիս մէ ղարիբ բըլբուլի պէս, դուն օսկէ ղափազի նըման.
Էրեսըս դի՛ վուտիդ տակըն` ա՛նց կաց փիանդազի նըման.
Եա~ր, քիզիդ խօսիլ իմ ուզում` շահի իլթիմազի նըման.
Աջայիբ սուրաթի տէր իս` ռանգըդ է գուլգազի նըման:

Եա~ր, մըտիլ իս բաղչի մէջըն, աջայիբ սէյրան իս անում.
Շուղքդ արեգակի նըման է` տեսնողին հէյրան իս անում.
Ջիգարըս կըրակ իս տըվի, էրվում իմ` բիրեան իս անում.
Վո՛ւնց մէ գօզալ չէ ունեցի էդ քու արած նազի նըման:

Հէնց իմացի, եա~ր, քու ղուլն իմ, թանգ հախով գընած չըրաղ իմ.
Քու դըռանըդ նընգած ըլիմ, ով տեսնէ, ասէ` տուսաղ իմ.
Էշխէմէդ հիւանդացիլ իմ, վո՛ւնց միռնում իմ, վո՛ւնց թէ սաղ իմ.
Ծովի պէս ուրղան իմ տալիս. գըժվիլ իմ Արազի նըման:

Ով կու տեսնէ, ջունուն կու'լի` բարգ էրեսիդ խալ իս անում.
Էլ ջուքամըն դո՛ւն կու քաշիս, չուն մահիս խիալ իս անում.
Եա~ր, յիս քիզ բարով իմ տալիս, շուռ իս գալի` ղալ իս անում,
Չունքի խօսքըդ անց է կէնում բէլլու շահանդազի նըման:

Սայաթ-Նովէն ասաց` գուլամ. չիմ լաց'լի, թէ ճար ունենամ.
Էլ յիս կու քաշիմ էս ղուսէն` թուղ'լի ահուզար ունենամ.
Եա~ր, քիզ վըրէն արք ունենամ, մէ լաւ իխտիար ունենամ.
Առնում, տանիմ մէջլիսնիրըն` օսկէջըրած սազի նըման:

Էս Արութինի ասած է: Ղազալի:
Էս էրկու խաղիրն մէ հանգում ին, ովոր սովրի, Դոստիի երգի ձէնով թող ասե. թէվուր չիմանաս, հարցրու, թէ «Գօզալլար յըղնաղինա բախ դաստա բէդաստա թարփանուր»:

թարգմանություն

Ես մի բլբուլ թափառական, դու ոսկե վանդակի նման.
Երեսս դի՛ր ոտքիդ տակը` ա՛նց կաց ուղեգորգի նման.
Յա~ր, հետդ խոսել եմ ուզում` շահի պաղատանքի նման,
Աննման պատկերի տեր ես` գույնդ է գուլգազի* նման:

Յա~ր, մտել ես պարտեզի մեջ, սեթեւեթ զբոսանք ես անում.
Շողքդ արեգակի նման` տեսնողին զարմանք ես անում.
Սրտիս մեջ կրակ ես գցել, վառվում եմ` խորված ես անում.
Ո՛չ մի սիրուն չի ունեցել էդ քո արած նազի նման:

Իմացիր, յա~ր, քո ստրուկն եմ, թանկ գնով գնված ծառա եմ.
Քո դռանը ընկած լինեմ, ով տեսնի, ասի` գերի եմ.
Սիրուցդ հիվանդացել եմ, ո՛չ մեռնում եմ, ո՛չ էլ ողջ եմ.
Ծովի պես հորձանք եմ տալիս, գժվել եմ Արազի նման:

Ով տեսնում է, խենթանում է` բարկ երեսիդ խալ ես անում.
Վնասն էլի դու կքաշես, քանզի մահիս միտքն ես անում.
Յա~ր, ես քեզ բարեւ եմ տալիս, շրջվում` աղմուկ ես անում.
Քանզի խոսքդ անց է կենում նշանավոր խոսքի** նման:

Սայաթ-Նովեն ասաց` կուլամ, լաց չեմ լինի ճար ունենամ.
Էս ցավն էլ ես կքաշեմ` թող որ հառաչանք ունենամ.
Յա~ր, քեզ վրա արք ունենամ, մի լավ իրավունք ունենամ.
Առնեմ,*** տանեմ մեջլիսները` ոսկեջրած սազի նման:

* գուլգազ – կարմրագույն բույս, գերմաստ:
** Բնագրի «Բելլու շահանդազը» տարաբնույթ մեկնություններ ունի: Հավանաբար, խոսքը Շահի ինչ-որ հայտնի ասացվածքի մասին է:
*** Բնագրի «առնումը» գրչի պարզ սխալ է:

**Harutin** » 06 мар 2011, 19:54

Յիս քու ղիմէթըն չիմ գիդի

բնագիր

Յիս քու ղիմէթըն չիմ գիդի`
Ջավահիր քարի նըման իս.
Տեսնողին Մէջլում կու շինիս`
Լէյլու դիդարի նըման իս:

Աշխարհումըս իմըն դո՛ւն իս,
Բէմուրվաթ իս, մուրվաթ չունիս,
Պըռօշնիրըդ նաբաթ ունիս`
Ղանդ ու շաքարի նըման իս:

Դադա պիտի թարիփդ ասէ,
Ակռէքըդ եաղութ-ալմաս է,
Ռանգըդ փըռանգի ատլաս է`
Զար-ղալամքարի նըման իս:

Մազիրըդ նըման ռեհանի,
Դուն ուրիշ խիալ մի՛ անի,
Ռա՛հմ արա, հոգիս մի՛ հանի.
Մուրվաթով եարի նըման իս:

Վո՞ւնց դիմանամ էսչափ չարին`
Աչքէմէս կաթում է արին.
Սա՛յաթ-Նովա, նազլու եարին
Գընած նոքարի նըման իս:

թարգմանություն

Ես քո հարգը չեմ իմանում`
Ադամանդ քարի նման ես.
Տեսնողին Մեջլում ես շինում`
Լեյլու պատկերի նման ես:

Աշխարհումըս իմը դո՛ւ ես,
Անգութ ես դու ու գութ չունես,
Նաբաթե շրթունքներ ունես`
Ղանդ* ու շաքարի նման ես:

Հանճար է պետք գովքդ ասէ,
Ատամներդ լալ-ալմաս է,
Գույնդ ֆրանկի ատլաս է`
Ոսկե բանվածքի նման ես:

Մազերդ նման ռեհանի,
Դու է՛լ ուրիշ միտք մի՛ անի,
Խղճա~ ինձ, հոգիս մի՛ հանի,
Գթառատ յարի նման ես:

Ո՞նց դիմանամ էսչափ չարին`
Աչքիցս կաթում է արին.
Սա՛յաթ-Նովա, նազան յարին**
Գնած նոքարի նման ես:

* «Ղանդը»- շաքարի մի տեսակ է, ճակնդեղից շաքար ստանալու պրոցեսում միջանկյալ նյութ: Վարդագույն քաղցր մասսա է:
** Նազան յարին - այսինքն` նազան յարի համար:

**Harutin** » 06 мар 2011, 19:56

Ուստի՞ գուքաս, ղա՛րիբ բըլբուլ

բնագիր

Ուստի՞ գուքաս, ղա՛րիբ բըլբուլ,
Դու մի՛ լաց’լի, յիս իմ լալու.
Դու վարդ պըտռէ, յիս` գօզալին,
Դու մի՛ լաց’լի, յիս իմ լալու:

Ա՛րի բըլբո՛ւլ, խօ՛սի բառըն.
Օխնըվի քու էկած սարըն.
Քի վարդն էրից, ինձ` իմ եարըն.
Դու մի՛ լաց’լի, յիս իմ լալու:

Ման իմ գալի դիդարի հիդ,
Վունց ղարիբ բըլբուլ խարի հիդ.
Դու` վարդի հիդ, յիս` եարի հիդ.
Դու մի՛ լաց’լի, յիս իմ լալու:

Սալբուի նըման կանանչ իմ,
Ե՛կ, խօսի, ձայնիդ ճանանչ իմ,
Դու վա~րդ կանչէ, յիս եա~ր կանչիմ.
Դու մի՛ լաց’լի, յիս իմ լալու:

Ղարիբ բըլբո՛ւլ, ձայնըդ մալում,
Յիս ու դուն էրվինք մէ հալում,
Սայաթ-Նովէն ասաց` զալո՛ւմ,
Դու մի՛ լաց’լի, յիս իմ լալու:

թարգմանություն

Որտի՞ց կգաս, թշվա՛ռ սոխակ*,
Դու մի՛ լացիր, ես եմ լալու,
Դու վարդ փնտրիր, ես` սիրունին,
Դու մի՛ լացիր, ես եմ լալու:

Արի՛ սո՛խակ, ասա՛ բառն,
Օրհնվի քո եկած սարն,
Քեզ վարդն այրեց, ինձ` իմ յարն,
Դու մի՛ լացիր, ես եմ լալու:

Փնտրում եմ ես իմ պատկերին
Ոնց թշվառ բլբուլը խարին**,
Դու վարդ տենչող, ես` իմ յարին,
Դու մի լացիր, ես եմ լալու:

Նոճիի նման կանաչ եմ,
Ե՛կ խոսիր, ձայնիդ ճանաչ եմ,
Դու վա~րդ կանչի, ես յա~ր կանչեմ,
Դու մի՛ լացիր, ես եմ լալու:

Ձայնդ ծանոթ, թշվա՛ռ սոխակ,
Ես ու դու վառվանք մի տեսակ,
Սայաթ-Նովեն ասաց` ա՛նգութ
Դու մի՛ լացիր, ես եմ լալու:

* Խաղը գրված է Ն. Հովնաթանի «Ուստի՞ կուգաս, քաղցր բլբուլ» երգի ազդեցությամբ
** Խար – այստեղ վարդի մակաբույծ միջատ է, որով սնվելու համար է սոխակը պտտվում վարդի շուրջը: Այս բառի վերաբերյալ մի զվարճալի ռեպլիկ ունի Հ. Թումանյանը` ուղղված Պ. Մակինցյանին, որը խար բառը թարգմանել էր «էշ»: Թումանյանը իր թումանյանական ոճով գրում է. «Ես ամենայն քաղաքավարությամբ խնդրում եմ պ. Մակինցյանին` իր էշը դուրս տանի Սայաթ-Նովի վարդերի միջից...» Եվ այնուհետև «...պ. Մակինցյանի էշը դուրս հանելուց հետո այժմ իմ վարդի բողոճը կամ որդը տեղավորեմ»:
Տես` Հ. Թումանյան, Սայաթ-Նովա, Եր., Հայպետհրատ, 1949թ., էջ 29

**Harutin** » 06 мар 2011, 20:00

Խօսքիրըդ մալում իմ արի` անարատ, մաքուր իս, ա՛խպէր

բնագիր

Խօսքիրըդ մալում իմ արի` անարատ, մաքուր իս, ա՛ խպէր.
Օսկէ փարչումըն լըցըրած անմահական ջուր իս, ա՛ խպէր,
Խըմողն վու՞նց կու կըշտանայ, դուն կաթնէ ախպուր իս, ա՛ խպեր,
Աշխարհքըն` ծով, դուն` մեջըն նաւ, ման գուքաս, փրփուր իս, ա՛ խպեր,
Վախում իմ, թէ ինձ էլ էրիս` անհանգչիլի հուր իս, ա՛ խպեր:

Հուր իս` էշխով կըրակած.
Խօսք իմ ասում առակաց,
Իմ սիրմա-էրծաթ ա՛ խպեր`
Օսկէ ջրով վարակած:

Աջաբ միզիդ ի՞նչ իս կամում, ի՞նչ է ասում էդ քու փալըդ.
Իսկի չի՛ ս գալի, չի՛ ս ասում.«Աջաբ ի՞նչ է, բա՛ նդա, հալըդ».
Աստուաձ վըկայ, սիրտըս էրից ջէյրանի նըման ման գալըդ.
Յիս քեզանից չի՛ մ հիռանայ, թէգուզ դուս գայ խաթուխալըդ.
Թէգուզ սիրիս, թէգուզ ատիս, թէգուզէ համբուրիս, ա՛ խպեր:

Համբուրիմ սիրով համբուր,
Վունցոր խէչին է դաստուր,
Ով քիզ խայան մըտիկ տայ`
Դառնա էրկու աչքով կուր:

Քիզիդ բաս ո՞վ կարայ բըռնի` հազար բաբաթ բառ իս էլի.
Խօսքիրըդ անգին ջավահիր` Ասմաւուրու ճառ իս էլի.
Հուտըդ աշխարհըս է զաւթի` բալասանի ծառ իս էլի.
Չըկայ քիզ պէս էշխի ջունուն` կըրակ նընգած վառ իս էլի.
Շատ մարդիկ քիզիդ կու էրիս. էդ լեզվի տէր վուր իս, ախպեր:

Վուր յիս ասիմ` իմա՛ ցի,
Էշխի մէջըն հիմացի.
Ինձ հուրեան-բիրեան արիր,
Ասում իս, թէ դիմա՛ ցի:

Խիլքըս գըլխէմէս տարիլ իս, լիրթ ու թոքըս զարդ իս արի,
Սիրտըս փուրումըս սպանեցիր, էշխըդ քիզի նարդ իս արի,
Ինձ հուրեան-բիրեան շինեցիր, աջա՞բ դուն էլ դարդ իս արի.
Յիփ քիզ սիրով մէհման անիմ, վի՛ կացի, թէ մարդ իս, ա՛ րի,
Ուրախա՛ ցի, ուրախացրո՛ ւ, չունքի միզ մօդ հուր իս, ա՛խպեր:

Հո՛ ւր իս, սիրով սիրական,
Քիզի ղո՛ ւլուլ պատուական,
Հազար թուրլու կերա՛ կուր,
Սուրբ գի՛ նի անապական:

Համաշա իմ եարի ճանփին կանգնած իմ` տալիս իմ դօվա.
Աշխարհքն` աշխարհով կշտացաւ, իմ սիրտըն քիզանից սով ա.
Ցըրէ ՛, շա՛ ղ տու վուտիդ տակըն, էշխէդ դառայ հավաջօվա.
Իսկի չի՛ ս գալի, չի՛ ս ասում.«Խիստ իս լալի, Սայաթ-Նովա»:
Չը’լի՞ միտքըդ մոլըրվիլ է, սրտումըդ պըղտուր իս, ա՛խպեր:

Պըղտուր սիրտըդ պա՛ րզ արա,
Բըլբուլի պէս փա՛ րզ արա,
Աստըձուն փա՛ ռք, Քաղքումն իս`
Դարդըդ Խանին ա՛ րզ արա:

Արզ իմ անում հազարին,
Հա~ զարբաբին, հազարին,
Սիրտըս եարալու արիր`
Աչքըս գուլայ հազարին:

Հազարին հազար պիտի,
Էրած սիրտըն ճար պիտի,
Յիս մէ էշխի ջունուն իմ`
Ինձ մէ դօղրու եար պիտի:

Եարի լիզուն բըլբուլ է,
Դաստամազըն սընբուլ է.
Սայաթ-Նովէն լալիս է,
Մակա՞մ ղարիբ բըլբուլ է:

թարգմանություն

Խոսքերդ լավ ընկալել եմ` անարատ, մաքուր ես, ա՛խպեր,
Ոսկե սափորի մեջ լցրած անմահական ջուր ես, ա՛խպեր,
Խմողն ո՞նց կկշտանա, դու կաթնե աղբյուր ես, ա՛խպեր,
Աշխարհն` ծով, դու` մեջը նավ, ման կգաս, փրփուր* ես, ա՛խպեր,
Վախենամ թե ինձ էլ այրես` անհանգչելի հուր ես, ա՛խպեր:

Հուր ես` սիրով կրակած,
Խոսք եմ ասում առակաց,
Իմ արծաթաթել ախպեր,
Ոսկեջրով ջնարկած:

Արդյոք մեզնից ի՞նչ ես ուզում, ինչ է ասում քո հմայքդ,
Երբեք չե՛ս գալիս, չե՛ս ասում «Արդյոք ստրուկ, ո՞նց է կյանքդ»,
Աստված վկա, սիրտս այրեց եղնիկի նման ման գալդ,
Ես քեզանից չեմ հեռանա, թեկուզ այլայլվի կերպարդ,
Թեկուզ սիրես, թեկուզ ատես, թեկուզև համբուրես, ա՛խպեր:

Համբուրեմ սիրով համբույր,
Ինչպես խաչին է հավուր,
Ով որ քեզ ծուռ կնայի`
Դառնա երկու աչքով կույր:

Քեզ մրցավեճ ո՞վ կկանչի` հազար տեսակ բառ ես եղել,
Խոսքերդ անգին ադամանդ` Հայսմավուրքի ճառ ես եղել,
Հոտդ աշխարհն է զավթել` բալասանի ծառ ես եղել,
Չկա քեզ պես սիրո խենթը` կրակն ընկած վառ ես եղել,
Շատ մարդկանց քեզ հետ կվառես. էդ լեզվի տեր որ ես ախպեր:

Որ ես ասեմ` իմա՛ցիր,
Սիրո մեջն ամրա՛ցիր,
Այրված-խորված արե՛ցիր,
Ասում ես թե դիմա՛ցիր:

Խելքս գլխիցս տարել ես, լյարդ ու թոք ավեր** ես արել,
Սիրտս մարմնումս սպանեցիր, սերդ նարդու խաղ ես արել,
Ինձ այրված-խորված շինեցիր, արդո՞ք դու էլ վիշտ ես արել,
Երբ քեզ սիրով հյուրընկալեմ, վե՛ր կաց ու թե մարդ ես` ա՛րի
Ուրախացի, ուրախացրու, քանզի մեզ մոտ հյուր ես, ախպեր:

Հյո՛ւր ես սիրով սիրեկան,
Քեզ մեծա՛րանք պատվական,
Հազար տեսակ կերա՛կուր,
Սուրբ գինի անապական:

Մշտապես յարիս ճամփին կանգնած` աղողքներս իմ ծով ա,
Աշխարհն` աշխարհով կշտացավ, իմ սիրտը քեզնից սով ա,
Ցրի՛ր, շա՛ղ տուր ոտքիդ տակին, սիրուց դառա հավաջովա***,
Բնավ չե՛ս գալիս, չե՛ս ասում. «Խիստ ես լալիս, Սա՛յաթ-Նովա»,
Չլինի՞ միտքդ շեղվել է, մտքումդ պղտոր ես, ա՛խպեր:

Պղտոր սիրտդ պա՛րզ արա,
Հանց սոխակ թևիդ արա,
Աստծուն փա՛ռք, Քաղքում ես`
Խանին դու աղերս ա՛րա:

Աղերսում եմ հազարին,
Տանջվածին ու հզորին,
Սիրտս վիրավոր արիր`
Աչքս կուլա հա~ զարին****:

Հազարին հազար է պետք*****,
Վառված սրտին ճար է պետք,
Ես մի սիրո խենթուկ եմ`
Ինձ մի կարգին յար է պետք:

Յարի լեզուն բլբուլ է,
Փարթամ մազը սմբուլ է,
Սայաթ-Նովան լալիս է,
Մի՞թե թշվառ բլբուլ է:

* Բնագրի «փրփուրը» հավանաբար թուրքերեն «փըրփըրը» բառն է, որը փողփողացող կարմիր կտոր է նշանակում: Ըստ այդմ` տողի իմաստն է. «ման կգաս, ալ առագաստ ես, ախպեր»: Հայերեն փրփուր բառը իմաստազրկում է տողը (Ի.Ս.):
** Բնագրի «զարդը» դեղին է նշանակում (լյարդ ու թոքս դեղնացրել ես):
*** Հավաջովա - դառնահամ դեղաբույս է:
**** Զարին - (զ)արյուն
***** Հազարին հազար է պետք - այստեղ` սոխակին սոխակ է պետք:

Խաղից անհասկանալի է մնում, թե Բանաստեղծը ու՞մ է դիմում` ինչ-որ տղամարդու, թե՞ սիրած կնոջը: Բազմաթիվ մեկնաբանություններ կան: Պ. Սևակը նույնիսկ զուգահեռներ է անցկացնում Շեքսպիրի սոնետների հետ /Պ. Սևակ, Սայաթ-Նովա, Եր., 1969թ./: Մեր կարծիքով Սայաթ-Նովան այստեղ դիմում է ինքն իրեն` իր բանաստեղծական մուսային, որին խնդրում է ավելի հաճախակի այցի գալ: Քրիստոնեական հավատում մուսաները հրեշտակներն են, որոնք անսեռ արարած են և այդ պատճառով հեղինակը նրան դիմում է մերթ որպես կին և մերթ որպես տղամարդ /Ի.Ս./:

**Harutin** » 06 мар 2011, 20:04

Գ’ուզիմ ումբրըս հենց անցկացնիմ` օրըս մունաթ չըքաշէ

բնագիր

Գ’ուզիմ ումբրըս հենց անցկացնիմ` օրըս մունաթ չըքաշէ.
Թէգուզ հազար դարդ ունենամ` դարըս մունաթ չըքաշէ.
Ղաստ անիմ, բարու հանդիբիմ` չարըս մունաթ չըքաշէ.
Գըլուխըս չարէն ռադ անիմ` սարըս մունաթ չըքաշէ.
Էրեսըս հայալու պահիմ` արըս մունաթ չըքաշէ:

Հիռու տիղացէն գալիս իմ` խիլքի զարար շահ իմ բերի.
Հուջրէս լիքն է անգին լալով, ջավահիրչուն ահ իմ բերի.
Հընդու միջէմէն դուս էկած ղիմէթով մաթահ իմ բերի.
Տեսնողըն թահրըն չի գիդի` մէ հեստի քարգահ իմ բերի.
Հէստի տիղ դուքան բաց անիմ` զարըս մունաթ չըքաշէ:

Մէ բիռըս փռանգի ատլաս է, տալիս է շովղ ու շափաղաթ.
Մէ բիռըն` զար-ղալամքարի, տիղ ունէ վունցոր մագաղաթ.
Մէ բիռըս Չինումաչինն կու առնէ թամամ, փարաղաթ.
Մէ բիռըն ենգիդունիա է, մէ բիռըն` փարչայի խալաթ.
Վո՛ւնց ձիվիլ գ’ուզէ, վո՛ւնց կըտրիլ` կարըս մունաթ չըքաշէ:

Մէ բիռըն` ղըրմըզ ու զափռանգ, մէ բիռըն էլ զանջափիլ ա,
Մէ քանի բիռըս` դարիչին, մէ բիռըն էլ ղարանփիլ ա,
Բերնիրըն վըրայ չէ գալիս, հակնիրըս է սիլա-սիլա.
Անտակ ծովի միջէն հանած ակնիր ունիմ` լալ ու թիլա.
Մարգարիտըս շադա-շադա` շարըս մունաթ չըքաշե:

Շատ մարդ էստունք կու իմանայ, կ’օսե.«Հալբաթ սա զանգին ա».
Չին գիդի, թէ ուշք ու միտքըս հազար մէ բաբաթ հանգին ա,
Մարիփաթով քաղցըր լիզուն դիփունի վըրայ անգին ա.
Սայաթ-Նովէն էնդուր գուլայ` գըլուխըն մահու ճանգին ա.
Աստուաձ սիրողն ինձ ազատէ` եարըս մունաթ չըքաշէ:

թարգմանություն

Կուզեմ կյանքս անցկացնել որ` օրըս սևերես չըլնի,
Թեկուզ հազար վիշտ ունենամ`դարըս* սևերես չըլնի,
Ջանք անեմ, բարու հանդիպեմ` չարըս սևերես չըլնի,
Գլուխս չարից ազատեմ` որ այն սևերես չըլնի,
Երեսս ամոթխած պահեմ` պատիվս սևերես չըլնի:

Հեռու տեղիցը գալիս եմ` խելք խաթարող շահ եմ բերել,
Թարեքս լի անգին լալով, ակնագործին ահ եմ բերել,
Հնդկաստանի մեջից ելած արժեքավոր իր եմ բերել,
Տեսնողն կերպն չգիտի` այնպիսի դազգահ եմ բերել,
Մի այնպես տեղ խանութ բացեմ` ծախսս սևերես չըլնի:

Մի բեռս ֆռանկի ատլաս է, տալիս է շողք ու ճառագայթ,
Մի բեռս ոսկե գործվածք է, դիտվում է որպես մագաղաթ,
Մի բեռս Չինմաչինը կառնի լրիվ` գիտցիր հաստատ,
Մի բեռս ճերմակ կերպաս է, մի բեռն էլ` ընտիր խալաթ,
Ոչ ձևել կուզի, ոչ` կտրել` կարս սևերես չլինի:

Մի բեռս կարմիր ներկ, շաֆրան, մի բեռն էլ պղպեղի պես,
Մի քանի բեռս դարչին է, մի բեռն էլ մեխակի պես,
Բեռներիս կապը չի կապվում` հակներս է տռզածի պես,
Անտակ ծովի միջից հանած ակներ ունեմ լալ-ոսկու պես,
Մարգարիտս շարան-շարան` շարս սևերես չըլնի:

Մարդիկ կասեն «Սրա համար լալ ու գոհար ջրի գին է».**
Չեն իմանում ուշքս, միտքս հազար մի կարգին հանգին է,
Շենք-շնորհքով, քաղցր լեզուն ամենքի համար անգին է,
Սայաթ-Նովեն լաց է լինում` գլուխը մահի ճանկին է,
Աստված սիրողն ինձ ազատի` յարս*** սևերես չըլնի:

Համանման մի խաղ Բանաստեղծը գրել էր թուրքերենով
* Դար - այստեղ` վիճակ
** Բնագրի «զանգինը» մեծահարուստ է նշանակում: Ջանացել ենք պահպանել ենթատեքստը /Ի. Ս./:
*** «Յարս»` այստեղ մեր կարծիքով օգտագործված է բանաստեղծական ձիրքի, տաղանդի իմաստով: Համեմատության համար տես հայերեն 65-րդ խաղի 10-րդ տողը. «Ո՞վ կու հարցնե թե եար չունիս, խաղիրըդ եար, Սայաթ-Նովա» /Ի. Ս./: